بانکی دات آی آر: در حال حاضر استفاده از اسناد تجاری و به خصوص چک در رابطه‌های تجاری و مالی میان مردم بسیار رایج است به طوری که روزانه هزاران فقره چک در میان مردم رد و بدل می‌شود و از میان آنان درصدی هم به علت عدم وجود دارایی و یا مشکلات دیگر در مراجع قضایی و ثبتی مطرح می‌شود.
بر اساس آخرین آماری که توسط برخی از مقامات دولتی ارائه شد، ماهانه در حدود یک میلیون چک برگشتی وجود دارد که این آمار باعث بوجو آمدن مشکلات عدیده اجتماعی اقتصادی و قضایی برای جامعه و دستگاه‌های اجرایی و قضایی شده است.
چک برگشتی: چکی است که در سررسید معادل وجه مندرج در چک در بانک موجود نباشد یا به علت برخی اعمال صادر کننده مانند عدم تطابق امضاء، قلم خوردگی و ... بانک مبلغ چک را پرداخت نکند.
قانونگذار به دلیل اهمیت چک در مبادلات اقتصادی افراد جامعه قوانینی را برای حمایت از حقوق کسانی که به نوعی با چک سروکار دارند وضع نموده است. دارنده یا دارندگان چک نیز از اشخاص مورد حمایت قانونگذار هستند که برای برخورداری از مزایای قانونی باید دارای شرایطی باشند و تکالیفی نیز به عهده دارند. براساس آخرین اصلاحیه قانون صدور چک مورخ 02/06/1382 توضیحاتی در مورد حقوق و تکالیف دارنده چک ارائه می‌شود.
دارنده چک بلامحل: فردی که چک به نام او صادر می‌شود و یا از طریق ظهرنویسی به او انتقال می‌یابد یا چک در وجه حامل را در اختیار دارد می‌تواند با مراجعه به بانک مبلغ درج شده در متن چک را مطالبه کند و دارنده چک بلامحل کسی است که برای اولین بار چک را به بانک ارایه کرده است اعم از این که کسی که چک به نام او صادر شده یا اینکه پس از ظهرنویسی چک به وی منتقل شده باشد.
ظهرنویسی: کسی که چک به نام او صادر شده است با امضا یا نوشتن در پشت چک به شخص دیگری اجازه برداشت مبلغ چک را می‌دهد، در واقع چک را به شخص یا اشخاص دیگری انتقال می‌دهد و ممکن است به این طریق چک از طریق یک ظهرنویس به ظهرنویس دیگر چند دست ادامه پیدا کند. اما چک در وجه حامل بدون ظهرنویسی نیز قابل انتقال به اشخاص دیگر است زیرا حامل هر کسی می‌تواند باشد.
نحوه تشخیص دارنده چک بلامحل: قانونگذار به دارنده چک بلامحل حق داده است که در صورت فراهم بودن شرایط بتواند علیه صادر کننده، متوسل به شکایت کیفری شود به عبارت دیگر حق شکایت کیفری را متعلق به دارنده چک دانسته است. به همین دلیل تشخیص دارنده برای برخورداری از این حق مهم است برای تشخیص اینکه چه کسی اولین بار برای وصول چک به بانک مراجعه کرده است، بانک‌ها مکلف هستند به محض مراجعه دارنده چک، هویت کامل و دقیق او را در پشت چک با ذکر تاریخ قید کنند.
کسی که چک پس از برگشت از بانک به وی منتقل گردیده حق شکایت کیفری نخواهد داشت مگر آنکه انتقال قهری باشد مانند اینکه بعد از فوت دارنده به ورثه منتقل شده باشد و چنانچه دارنده چک بلامحل بخواهد شخص دیگری را به عنوان نماینده خود برای وصول چک به بانک بفرستد و در عین حال در صورت بی محل بودن چک حق شکایت کیفری را برای خود حفظ کند باید هویت و نشانی خود را با تصریح نمایندگان شخص مذکور در پشت چک قید کند.
انتقال قهری: مالی یا وجهی یا تعهدی که سبب انتقال آن توافق طرفین نباشد مانند انتقال ارث به ورثه.
در صورتی که دارنده چک بعد از اقدام به شکایت کیفری، چک را به دیگری انتقال دهد یا حقوق خود نسبت به چک را به هر نحو به دیگری واگذار کند تعقیب کیفری موقوف می‌شود زیرا حق شکایت کیفری فقط برای کسی است که اولین بار چک را به بانک ارایه کرده.
حقوق و تکالیف دارنده چک بلامحل: چنانچه دارنده چک به بانک مراجعه کند و در حساب صادرکننده وجهی موجود نباشد و یا موجودی حساب دارنده کمتر از وجه چک باشد، حساب صادرکننده مسدود بوده، امضای صادرکننده در متن چک با نمونه امضای او در بانک مطابقت نداشته باشد، قلم‌خوردگی داشته باشد یا دستور عدم پرداخت داده باشد به دلیل اینکه صدور چک بلامحل در قانون جرم محسوب می‌شود دارنده چک می‌تواند علیه صادرکننده شکایت کند یا از آن صرف نظر کند زیرا صادر کننده بدون شکایت دارنده، قابل تعقیب نیست و در صورتی که دارنده شش ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت، شکایت نکند دیگر حق شکایت کیفری نخواهد داشت.
برای تعقیب کیفری دارنده چک فرصت دارد تا شش ماه پس از تاریخ صدور آن برای دریافت پول به بانک مراجعه کند و اگر چک قابل پرداخت نبود دارنده فرصت دارد تا شش ماه پس از صدور گواهی عدم پرداخت از بانک برای شکایت به دادسرا مراجعه کند.
چنانچه دارنده بخواهد علیه صادر کننده شکایت کند می‌تواند با دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک و در دست داشتن مدارک دیگر مانند اصل چک و شناسنامه برای احراز هویتش با مراجعه به دادسرای محل و طرح شکایت کیفری تقاضای مجازات صادر کننده متخلف را بکند.
دارنده چک زمانی می‌تواند از ضمانت اجرای کیفری چک استفاده کند که دو شرط زیر را رعایت کند:
1- ظرف شش ماه از تاریخ صدور چک جهت وصول مبلغ چک به بانک مراجعه کند و در صورت عدم وصول گواهی عدم پرداخت از بانک دریافت کند.
2- ظرف شش ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت و برگشت خوردن چک شکایت کیفری علیه صادر کننده را به دادسرای محل تقدیم کند.
نحوه شکایت از صادر کننده چک بلامحل
رایج‌ترین راه برای وصول چک، اقدام به شکایت کیفری است. دارنده چک باید دو برگ فتوکپی مصدق از پشت و روی چک و گواهی نامه عدم پرداخت و مدارک هویت خود مانند شناسنامه (یا فتوکپی شناسنامه برابر اصل) را همراه با شکایت و الصاق تمبر آن را به دفتر دادسرا تقدیم کند. پس از تشکیل پرونده در دادسرا و ارجاع آن به مرجع رسیدگی کننده و بررسی اجمالی مدارک از لحاظ بلامانع بودن اقدام کیفری، تعقیب کیفری صادر کننده چک شروع می‌شود.
همچنین شاکی می‌تواند همزمان با تقدیم شکایت و یا در حین تعقیب کیفری متهم دادخواست مطالبه وجه چک و خسارت ناشی از عدم پرداخت وجه چک و هزینه‌های دادرسی را نیز به همان مرجع رسیدگی کننده به شکایت کیفری تقدیم کند، زیرا در غیر این صورت فقط به شکایت شاکی ترتیب اثر داده می‌شود و شکایت به این مفهوم است که شاکی فقط محکومیت و مجازات متهم را از مرجع قضایی تقاضا نموده است.
رایج‌ترین راه برای وصول چک، اقدام به شکایت کیفری است، دارنده چک باید دو برگ فتوکپی مصدق از پشت و روی چک و گواهی نامه عدم پرداخت و مدارک هویت خود مانند شناسنامه (یا فتوکپی شناسنامه برابر اصل) را همراه با شکایت و الصاق تمبر آن را به دفتر دادسرا تقدیم کند.
در چه مواردی صادر کننده چک قابل تعقیب کیفری است؟
1- صدور چک از حساب مسدود، در صورتی که صادر کننده در موقع صدور چک از بسته بودن حساب خود اطلاع داشته باشد.
2- موجود نبودن وجه چک در حساب صادر کننده یا اینکه کسر موجودی داشته باشد یعنی وجهی که در بانک دارد برای پرداخت وجه چک کافی نباشد.
3- عدم مطابقت امضای صادر کننده در چک و نمونه امضای او در بانک، که موجب عدم پرداخت شود.
4- قلم‌خوردگی و یا تنظیم نادرست متن چک که موجب شود بانک از پرداخت وجه خودداری کند.
5- دستور عدم پرداخت وجه چک پس از صدور آن.
6- خارج نمودن تمام یا قسمتی از پولی که در بانک به حساب صادر کننده موجود است و به اعتبار آن وی چک صادر کرده است.
برای شکایت کیفری باید به دادسرایی مراجعه کنیم که بانک مورد نظر در حوزه قضایی‌اش قرار گرفته است.
در کدام مورد نمی‌توان علیه صادر کننده چک بلامحل متوسل به اقدام کیفری شد؟
1- در صورتی که ثابت شود چک سفید امضا صادر شده است.
2- هرگاه در متن چک وصول وجه چک منوط به تحقق شرطی شده باشد.
3- چنانچه در متن چک قید شده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است.
4- هرگاه بدون قید در متن چک ثابت شود که وصول وجه چک منوط به تحقق شرطی یا چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی بوده است.
5- در صورتی که ثابت شود چک بدون تاریخ صادر شده یا تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک است.
امکان محاکمه غیابی صادرکننده چک بلامحل
قانونگذار برای حمایت از حقوق دارنده چک، رسیدگی و محاکمه غیابی متهم صادرکننده چک بلامحل را اجازه داده است. زیرا اگر آدرس صادر کننده صحیح نبوده یا تغییر کرده باشد، یا صادرکننده فراری و امکان جلب او نباشد، در این گونه موارد دادگاه برای حفظ حقوق صادرکننده به صورت غیابی بدون حضور متهم به موضوع رسیدگی و رای صادر می‌کند.
مهلت قانونی شکایت علیه ظهرنویس چک
بیشتر شهروندان می‌پندارند چنانچه شخصی اقدام به صدور چک کند و شخص دیگری پشت (ظهر) آن چک را به عنوان ضامن امضا کند، هر زمان که دل‌شان خواست می‌توانند به هر یک از دو شخص (صادرکننده و ظهرنویس چک) مراجعه کنند و علیه هر یک از آنان در دادگاه حقوقی اقامه دعوی کنند.
درباره این موضوع ماده 315 قانون تجارت تعیین تکلیف کرده است. این ماده قانونی برای اقامه دعوی علیه ظهرنویس چک، از تاریخ صدور آن، 15 روز مهلت برای مطالبه وجه چک تعیین کرده است.
«ماده 315: اگر چک در همان مکانی که صادر شده است باید تادیه شود، دارنده چک باید در ظرف پانزده روز از تاریخ صدور، وجه آن را مطالبه کند و اگر از یک نقطه به نقطه دیگر ایران صادر شده است باید در ظرف چهل و پنج روز از تاریخ صدور چک، مطالبه شود. اگر دارنده چک در ظرف مواعد مذکور در این ماده، پرداخت وجه آن را مطالبه نکند، دیگر دعوی او بر علیه ظهرنویس مسموع نخواهد بود.»
ملاحظه می‌شود که دارنده چک باید از زمان صدور چک ظرف 15 روز به بانک مراجعه و وجه چک را مطالبه کند و چنانچه در این مدت چک به بانک برده شود و بانک مربوطه گواهی عدم پرداخت وجه چک را صادر کند، با توجه به رعایت مهلت پانزده روزه بالا، دارنده چک می‌تواند همزمان هم از صادرکننده و هم از ظهرنویس چک در دادگاه حقوقی شکایت کند و محکومیت تضامنی هر دو ایشان را به پرداخت وجه چک درخواست کند.
نکته مهم: این مهلت نباید با مهلت شکایت از صادر ککنده چک بلا محل اشتباه در نظر گرفته شود چه مثلا شکایت علیه ظهر نویس دارای مدت زمان حداقل 15 روزه و شکایت از صادرکننده چک بلامحل دارای مدت زمان حداکثر شش ماهه است.
مطلب فوق مربوط به سایر رسانه‌ها است و خبرگزاری فارس صرفا آن را بازنشر کرده است.
► امکان برداشت وجه بدون کارت از خودپردازهای بانک شهر
سقف حقوق مدیران ۱۴ برابر حداقل حقوق تعیین شد ◄
