ری قدیم,ری جدید

هرچقدر تهران به‌عنوان یک شهر، تاریخ چندان طولانی و مستندی ندارد، ری یکی از بزرگ‌ترین و معتبرترین شهرهای تاریخ ایران است.

شهر تهران که تا قبل از زمان ناصرالدین شاه قاجار وسعت چندانی نداشت در آن زمان دارای یک طرح شهری شد که باوجود اهمیت، دارای فضاهای مناسب شهری نبود و دقیقا در نقطه مقابل آن شهری به‌نام ری معروف به شیخ‌البلاد وجود داشت که زمانی پایتخت سلسله سلجوقیان و حتی در زمان هخامنشیان و ساسانیان و دوران اولیه اسلامی با توجه به اسناد به‌دست آمده یکی از مراکز‌ آباد و سیاسی ایران محسوب می‌شد.

این شهر مدت‌ها نیز پایتخت سلسله آل بویه بود که متاسفانه بر اثر حمله مغول کاملا ویران و فقط ابنیه تاریخی که در اطراف آن بودند تا حدی از آسیب برکنار ماندند. این شهر در سه دوره تاریخی تخریب و به‌دلیل اهمیت مجددا بازسازی شده است. شهر ری که از سمت جنوب به دامنه جنوبی کوه چشمه علی که قبلا مشرف به اراضی باغ صفائیه بود (که درحال‌حاضر اثری از آن باقی نمانده است) و از سمت شمال که مدفن حضرت عبدالعظیم، زیارتگاه شیعیان است، دارای وسعتی حدود 43 کیلومتر مربع بوده که حدود 63 اثر تاریخی در آن موجود بود و متاسفانه بعضی از آنها تخریب یا در حال خراب شدن هستند. این شهر همیشه یکی از قطب‌های اصلی کشاورزی منطقه بوده و با توجه به توسعه‌های شهری و آلودگی زیست‌محیطی در اطراف آن بسیاری از این مناطق از بین رفته‌اند.

شهر ری درحال‌حاضر بخشی از شهرداری منطقه 20 تهران است

آرامستان ابن بابویه

این آرامستان که در مجاورت برج طغرل است، مقبره شیخ صدوق بوده که بنای اصلی آن به روایتی مربوط به دوران اواخر قاجار است ولی با توجه به مشاهده قبور موجود از حدود سال‌های 1300 تبدیل به آرامستان اصلی شهر تهران شده که تا سال‌های 1345 نیز به‌عنوان یکی از آرامستان‌های اصلی از آن جهت دفن استفاده می‌شد.

شاید برای کسانی که در سال‌های 1340 در تهران زندگی می‌کردند این مکان جایی آشنا باشد اما بعد از دفن مرحوم تختی در این آرامستان و تا قبل از انقلاب اسلامی برای خیلی‌ها نامی آشنا نبود ولی پس از آن مورد توجه مسوولان جهت احیا و مرمت قرار گرفت. درحال‌حاضر این مکان دارای یک سر در است که در مجاورت خیابانی که حد فاصل آن و برج طغرل است با دیوارهای آجری که دور تا دور آن را احاطه کرده، قراردارد و دو سمت دیگر آن توسط ساختمان‌های مسکونی احاطه شده که متاسفانه حریم مجموعه را رعایت نکرده و باعث ناهماهنگی در اطراف مجموعه شده است.

سردر موجود و دیواره‌ها از جمله معماری‌هایی هستند که اخیرا به آن اضافه شده و متاسفانه باعث محدود شدن و تعیین حریم برای آن فضا شده‌اند. سردر آنچنان رفیع و بلند ساخته شده که حتی مقبره اصلی را نیز تحت‌تاثیر قرارداده و پس از عبور از آن بنای اصلی قابل مشاهده است که با توجه به بازدید از قبور موجود (به جز مقبره اصلی) به مجموعه قبرهایی که تاریخ آن از سال‌های 1300 تا حدود سال‌های 1350 است، می‌رسیم.

در میان آنها مجموعه‌های خانوادگی از جمله قبر خانواده مرحوم دهخدا و خود او جلب توجه می‌کند که متاسفانه تابه‌حال هنوز محوطه موجود بین قبرها ساماندهی نشده و بی‌نظمی در کل مجموعه نیز احساس می‌شود. سادگی بعضی از سنگ قبرها بسیار جلب‌توجه می‌کند. در بعضی از آنها فقط به نام شخص که در اینجا آرمیده با تاریخ فوت اکتفا کرده‌اند.

برج طغرل
برج طغرل در میان باغی که قبلا به باغ طغرلیه معروف بود، قرار دارد. معماری داخلی آن به سبک مقبره‌های دوره سلجوقی به‌صورت برج مدور آجری ساخته شده و حجم بیرونی آن به‌صورت 24وجهی ساخته شده که درواقع آرامگاهی است منسوب به طغرل بیک آخرین شهریار سلجوقی که ساختمان اولیه آن احتمالا در قرن هفتم هجری قمری ساخته و در زمان ناصرالدین شاه قاجار کاملا تجدید بنا شده و به شکل اولیه ساخته شده است.

این بنا که در زمان ناصرالدین شاه قاجار فقط بخش کوچکی از آن باقی مانده بود در سال 1310 هجری قمری با توجه به کتیبه‌ای که بر سردر ورودی آن قراردارد کاملا تجدید بنا شد. در این بازسازی سقف اصلی آن نیز که معمولا در چنین بناهایی به‌صورت مخروطی رک است، ساخته نمی‌شود. درحال‌حاضر قسمت داخلی آن فاقد سقف و در همان حد در زمان بازسازی رها شده است. این بنا در باغی حدود پنج هزار متر مربع قراردارد که به خیابان همجوار با مجموعه ابن بابویه متصل می‌شود. در دهه 70 نیز نوسازی و مرمت‌هایی توسط سازمان میراث فرهنگی انجام شد که عموما شامل نوسازی دیواره‌های اطراف و ورودی‌های آن از دو سمت باغ است.

ساختمان اصلی بسیار مرتفع و شاید نزدیک به 40 متر ارتفاع دارد و احتمالا با سقف قبلی خود دارای ارتفاعی حدود 50 متر بوده است. در هنگام ورود از در اصلی کتیبه مرمت سال 1310 جلب توجه می‌کند. به‌رغم حجم چندوجهی بنا ورودی‌ای که یک در مستطیلی زیباست به شکل استادانه‌ای در حجم بنا حل شده که دقیقا روبه‌روی آن نیز همین در با حجم یکسان مشاهده می‌شود. ساختمان دارای یک طرح و نقشه دایره‌ای است که در قسمت بیرونی تبدیل به یک 24وجهی می‌شود.
کف موجود آن از سنگ لاشتر به‌صورت مسطح بوده و با توجه به حفاری‌های انجام شده توسط سازمان میراث فرهنگی هیچ‌گونه قبر یا قبوری در آن پیدا نشده است که پس از انجام حفاری‌های فوق کف آن مجددا توسط آن سازمان فرش شده به‌نظر می‌رسد. با توجه به عملیات سازمان فوق شاید پس از ساخت این بنا در قرن ششم استفاده از این مکان جهت مقبره منتفی شده و اصلا برای این مساله استفاده نشده است.

دیواره‌ها درحال‌حاضر از آجر و گرداگرد آن سوراخ‌هایی مشاهده می‌شود که احتمالا جهت برپایی داربست‌های چوبی از آن در زمان قاجار استفاده شده است. آجر چینی به‌صورتی استادانه بدون هیچ‌گونه خطایی تا شروع سقف امتداد‌یافته ولی سقف ساخته نشده است. درحال‌حاضر قسمت نوسازی شده که در سال 1310 انجام شده است در ساختمان قابل تفکیک با بخش قدیمی است.
متاسفانه این بنای عظیم با ساختمان‌های مسکونی در همسایگی اش احاطه شده که حاکی از ساخت‌وسازهای چند دهه اخیر است.

کاملا واضح است در صورتی که هرچند اندک به فضاهای بیرونی و درونی این مجموعه ها رسیدگی شود و وسایل ایاب و ذهاب و آسایش گردشگران فراهم شود می توان از پتانسیل های فراوان این منطقه استفاده های فراوانی برد.

برگرفته از مجله سرزمین من