هدف ناکام دوره طلایی صادرات نفت ایران

«اداره کشور حتی با نفت پنج دلاری» در حالی از طرف رئیس جمهوری عنوان می شود که سه سال گذشته، سال های طلایی و افسانه ای درآمد نفت در ایران بوده است. اما هر چه درآمدهای نفتی افزایش یافت هزینه های جاری دولت نیز بالا رفت و قسمت بیشتر درآمدهای نفتی به بودجه سرازیر شد. در چنین وضعیتی نادیده گرفتن اهداف برنامه چهارم بیش از هر عاملی موجبات وابستگی بودجه به نفت را فراهم آورده است.

به عبارت دیگر  براساس قانون برنامه چهارم مخارج ارزی دولت در پنج سال برنامه باید روی هم رفته 82 میلیارد دلار باشد و در سال آخر برنامه چهارم یعنی سال 88 باید به 17 میلیارد دلار می رسید ودر سال های برنامه چهارم نیز 15 تا 16 میلیارد دلار مخارج داشته باشد در حالی که مخارج دولت به بالای 60 میلیارد دلار در سال رسیده  و تنها در سال 87 به اندازه چهار سال اول برنامه چهارم مخارج ارزی داشته ایم...

ماده 2 قانون برنامه چهارم به منظور برقراری انضباط مالی و بودجه ای تاکید کرده که طی سال های برنامه، دولت موظف و مکلف است سهم اعتبارات هزینه ای تامین شده از محل درآمدهای غیرنفتی دولت را به گونه ای افزایش دهد که تا پایان برنامه چهارم، اعتبارات هزینه ای دولت به طور کامل از طریق درآمدهای مالیاتی و سایر درآمدهای غیرنفتی تامین شود. به همین جهت هم تدوین کنندگان این برنامه پیش بینی کرده بودند با توجه به میزان وابستگی بودجه به نفت در سال آغاز برنامه چهارم به میزان حدود 50 درصد اگر به تدریج (سالی 20 درصد) از وابستگی بودجه به نفت کاسته شود تا پایان برنامه چهارم وابستگی بودجه به نفت به صفر خواهد رسید.طی سه سال نخست برنامه توسعه چهارم حدود 200 تا 198 میلیارد دلار درآمد ناشی از فروش نفت خام و فرآورده های نفتی داشته ایم در حالی که در جدول شماره هشت قانون برنامه چهارم توسعه، تدوین کنندگان پیش بینی کرده بودند که درآمدهای نفتی در طول کل پنج ساله حدود 81604 میلیون دلار باشد و کشور نیز با آن اداره شود. البته بانک مرکزی برای سال 87 پیش بینی کرده 70 میلیارد دلار درآمد نفتی امسال محقق خواهد شد. البته باید در نظر داشت که در شروع تنظیم برنامه چهارم توسعه تدوین کنندگان برنامه، قیمت هر بشکه نفت را در شروع برنامه 19 دلار و پایان برنامه 25 دلار فرض کرده بودند.

نفت هفت دلاری

برخی کارشناسان و صاحبنظران معتقدند اداره کشور با درآمدهای حاصل از فروش نفت، آن هم نفت پنج دلاری در شرایط فعلی امکان پذیر نیست. حتی در زمان جنگ که نفت بشکه ای هفت دلار به فروش می رفت دو عامل پایین بودن وابستگی بودجه به نفت و وجود نهاده برنامه ریزی به نام سازمان مدیریت کشور را نجات داد که در شرایط کنونی هیچ یک از این دو عامل وجود ندارد. سید مرتضی افقه عضو هیات علمی دانشگاه چمران اهواز و از کارشناسان اقتصادی در مورد اداره کشور با نفت پنج دلاری در وضعیت کنونی می گوید: «در مورد اداره کشور با نفت پنج دلاری که توسط رئیس جمهوری اعلام شد به نظر می رسد بیش از هر چیزی تاثیر روانی این جمله بر مردم در نظر گرفته شده تا واقعیت های موجود در کشور و به نظر می رسد که این تا حدود زیادی با نظرات عملی و کارشناسی فاصله دارد.»
وی افزود: «با مختصر مطالعه در وضعیت کنونی اقتصاد کشور و بودجه دولت روشن می شود که با افزایش گاه و بی گاه قیمت نفت درآمدهای دولت و نحوه هزینه کرد آن متغیر شده است. حتی در زمانی که درآمدهای نفتی کاهش پیدا کرده دولت به سرعت متوسل به برداشت از حساب ذخیره ارزی شده است به همین جهت وابستگی بودجه دولت به درآمدهای نفتی بیش از پیش شده است.»
افقه خاطرشان کرد: «ورود مستقیم و غیرمستقیم درآمدهای نفتی به بودجه هرروز افزایش پیدا می کند. این در حالی است که دولت با قدری کم ظرفیتی قسمت بیشتر این درآمدهای نفتی را صرف واردات کرده است در حالی که هم اکنون بیش از 70 درصد درآمدهای دولت به صورت مستقیم و غیرمستقیم از درآمدهای نفت حاصل شده است.»او می افزاید: «پایین ترین قیمت نفت در سال 65 بود که نفت به بشکه ای هشت دلار فروخته می شد که این امر موجب کاهش شدید درآمدهای نفتی شد. اگرچه این نفت هشت دلاری مدت زمانی کوتاه رخ داد اما تاثیرات بسیار آن موجب شد در زمان جنگ فشار مضاعفی به جامعه آمده و ذخایر ارزی ایران به اتمام برسد و سرانجام در سال 67 قطعنامه پایان جنگ پذیرفته شود. به نظر می رسد که اداره کشور با نفت پنج دلاری و حتی هشت دلاری با تورم 30-25 درصدی فشار زیادی به جامعه بیاورد جامعه ای که در آستانه تحمل اقتصادی ایستاده است.»

نفت 5 دلاری

عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس ابراز عقیده کرد: «در صورتی که برنامه چهارم توسعه از سال اول به درستی اجرا می شد و وابستگی بودجه به نفت کاهش می یافت، امروز توانایی اداره کشور با نفت پنج دلاری را داشتیم، و اظهارات رئیس جمهور در این باره منطبق بر «اهداف» برنامه چهارم است.» عزت الله یوسفیان ملا، با اشاره به کاهش قیمت نفت در هفته های اخیر و تاثیر آن در تنظیم بودجه سال 88 کل کشور اظهارداشت: «در برنامه پنج ساله چهارم قرار بود سالانه 20 درصد از اتکا بودجه به نفت کاسته شود که در صورت اجرای این قانون از سال اول، در سال جاری عدم وابستگی بودجه به نفت صددرصد تحقق پیدا می کرد.»عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس تصریح کرد: «در نتیجه کاهش قیمت نفت، کاهش حساب ذخیره ارزی و همچنین ضرر در قراردادهای خرید کالا که براساس فروش نفت بوده از جمله مواردی است که در وضعیت اقتصادی کشور اثرگذار خواهد بود.»
وی به سخنان رئیس جمهوری مبنی بر توانایی اداره کشور با نفت پایین تر از
10 دلار، پنج دلار و حتی بدون فروش نفت، خاطرنشان کرد: «این سخن رئیس جمهوری بر مبنای هدف قانون برنامه چهارم توسعه است و قانون برنامه این تکلیف را داشته و ما باید از وابستگی به نفت دور شویم.»
تکلیف دولت بر دوش مجلس
محمد خوش چهره گفت: «اداره کشور با نفت پنج دلاری با توجه به کسری بودجه 35 هزار میلیارد ریالی امسال به معنای ریاضت و توقف پروژه های عمرانی است.»
استاد اقتصاد دانشگاه تهران در واکنش به سخنان اخیر رئیس جمهوری مبنی بر اینکه «می توان کشور را با نفت پنج دلاری هم اداره کرد»، اظهار داشت: «اگر معنای سخن آقای رئیس جمهوری این است که با توجه به وابستگی بودجه به درآمد نفت و محدودیت های حساب ذخیره ارزی می توان به بهای ریاضت و توقف پروژه های عمرانی کشور را اداره کرد، حتی تصور آن هم مشکل است.» وی در گفت و گو با ایلنا افزود: «حتی در بودجه های جاری به دلیل وابستگی درآمدهای دولت به نفت یک نوع فشار درآمدی بر روی دولت وجود دارد.» این موضوع به خصوص در طرح های تکلیفی که مجلس بر دوش دولت گذاشته که نمونه آن لایحه خدمات کشوری یا همسان سازی حقوق است، حجم بالایی از سرمایه را می طلبد.»

نفت ارزان و توقف پروژه های عمرانی

خوش چهره تصریح کرد: «با توجه به این موضوع انتظار کسری بودجه ای بالاتر از
35 هزار میلیارد ریال تنها برای چند طرح تکلیفی دولت مطرح است، از این رو
اظهار نظرهایی مثل «با رقم های بسیار پایین می توان کشور را اداره کرد»، مستلزم تبیین این موضوع است که باید در انتظار ریاضت، محدودیت و توقف پروژه های عمرانی و مهم تر از آن استفاده از منابع ذخایر ارزی بود.»
نماینده تهران در مجلس هفتم با تاکید بر این نکته که «تصور چنین کاری نیز در حالت عادی مشکل است»، یادآور شد: «کاهش معنی دار قیمت نفت که در حال حاضر به بیش از 100 دلار در هر بشکه رسیده و زمینه های کاهش آن کماکان ادامه دارد، برای همه اهل فن نگرانی ایجاد کرده که اداره کشور در کوتاه مدت موجب اختلال خواهد شد.» وی ادامه داد: «البته اگر در کوتاه مدت و میان مدت تدابیری اندیشیده شود که بتواند این بحران را اداره کند، متعاقباً با کاهش واردات که در حال حاضر رقمی بالغ بر 70 میلیارد دلار است، می توان این فرصت را به تولید داخل داد که با حمایت های منطقی و حذف هزینه های زاید که در بعضی از بخش های اجرایی وجود دارد، بر این بحران چیره شد.» استاد اقتصاد دانشگاه تهران با بیان اینکه «این اقدامات کوتاه مدت و میان مدت به انضباط مالی دولت می انجامد»، تصریح کرد: «بستن بودجه های سالانه یکی از این موارد است که می تواند در شرایط کاهش بهای نفت دولت را به سوی انضباط مالی سوق دهد و به دنبال آن حتی در بودجه های عمرانی با مشکل مواجه نمی شویم.»

پرداخت نقدی یارانه ها ابزار انتخابات

وی در پاسخ به سوال دیگر درباره کاهش بهای نفت و تاثیر آن بر نحوه اجرای طرح تحول اقتصادی اظهار داشت: «قطعاً طرح تحول اقتصادی با کاهش قیمت نفت با چالش مواجه می شود، زیرا بر اساس آنچه دولت اعلام کرده پرداخت نقدی یارانه که به تبع آن وعده 40 تا 70 هزار تومانی داده شده، زمانی محقق می شود که با جابه جایی منابع برای گروه های مشخص و هدف این کار محقق شود.»
خوش چهره عنوان کرد: «یعنی به جای آنکه جمعیت 50 میلیون نفری در نظر گرفته شود که تا دهک هفت درآمدی را تحت پوشش قرار می دهد، تمرکز روی دهک های پایین تر که جمعیتی حدود
15 تا 20 میلیون نفر را در خود جای می دهد، متمرکز می شود.» او با اشاره به اینکه پیش بینی برای پرداخت به همین گروه مشخص نیز شاید برای یک ماه باشد، خاطرنشان ساخت: «این گروه های هدف تاثیرگذاری بالایی در انتخابات دارند به طور مثال شاید شهر تهران شامل این پرداخت نشود اما اسلامشهر و پاکدشت که سطح درآمدی پایین تری دارند و جمعیت بیشتری را در خود جای می دهند و این نوع پرداخت ها در آن مناطق می تواند در انتخابات آتی اثرگذار باشد، این پرداخت ها صورت می گیرد.»

یارانه نقدی فقط دو هزار میلیارد تومان

اوادامه داد: «اگر به جمعیت 20 میلیونی که ضریب تاثیرگذاری آنها بالاست، این پرداخت ها صورت بگیرد با احتساب 40 تا
70 هزار تومانی که قرار است پرداخت شود، مجموعاً رقمی حدود دو هزار میلیارد تومان می شود.» نماینده تهران در مجلس هفتم این رقم را عدد برجسته ای ندانست و تصریح کرد: «این رقم به نسبت کسری های آنچنانی دولت عدد بزرگی نیست و می توان با جابه جایی منابع توسط دولت آن را تامین کرد.»

سناریوی بدبینانه اما عملیاتی پرداخت یارانه ها

به گفته وی دولت می تواند حتی با استفاده از منابع تبصره 13 که رقم بالایی هم هست و با استفاده از برخی منابعی که در اختیار دارد این پرداخت ها را در آستانه انتخابات انجام دهد.»
او همچنین گفت: «پرداخت نقدی یارانه با کاهش قیمت نفت عملیاتی نیست، اما استثناهایی وجود دارد که می توان با استفاده از آن در اسفندماه این ارقام را به حساب ها واریز کرد و مثلاً در اردیبهشت این پرداخت ها به مدت یک ماه صورت بگیرد، به طوری این کار بتواند اثر خود را در انتخابات بگذارد.» خوش چهره اضافه کرد: «البته این تحلیل سناریوی بدبینانه نسبت به پرداخت یارانه است که جنبه عملیاتی بالایی هم دارد، به همین دلیل شاهد این هستیم که نگرانی هایی زیادی نسبت به سرنوشت این طرح عنوان می شود.»

منبع: روزنامه سرمایه

► شكاف خدمات
اخطارهاي غيركارشناسي ◄