کارشناسان اقتصادی معتقدند امروز شرایط متفاوتی بر اقتصاد ایران حاکم است که این شرایط ویژه نوع سیاست گذاری را در اقتصاد در مقایسه با دو دهه پیش متمایز می سازد. این روزها بحث بر سر حذف چهار صفر از پول ملی به یکی از موضوعات مهم در اقتصاد کشور تبدیل شده است.
برخی به دیده تردید به این تصمیم نگاه می کنند و معتقدند این تصمیم تاثیری بر اقتصاد ندارد و برخی دیگر به کاهش هزینه ها مثل هزینه چاپ اسکناس و یا کاهش هزینه های حسابداری و نگه داری حساب های ملی اشاره می کنند. برخی نیز معتقدند این تصمیم هزینه های زیادی را در خصوص معدوم سازی اسکناس و سکه های قدیمی و جایگزینی با پول جدید به کشور تحمیل خواهد کرد.
با نگاهی به تجربه سایر کشورها نیز می بینیم که هم تجربه موفق این تصمیم وجود دارد و هم تجربه شکست خورده آن. مثلا ترکیه و هلند با استفاده از این سیاست وضعیت بهتری را در پیش گرفتند اما زیمبابوه شکست خورد.
کارشناسان در این ارتباط معتقدند آنچه باعث شد سیاست حذف 6 صفر از لیر ترکیه موفقیت آمیز باشد تلاش دولت برای مهار تورم پیش از اجرای طرح بود و در مورد زیمبابوه برعکس این وضعیت است زیرا این کشور زمانی اقدام به حذف صفر از پول خود کرد که با تورم کشنده ای دست و پنجه نرم می کرد.
به عبارتی ساده تر حذف صفر به منظور کاهش تورم اساسا به شکست منتهی می شود و باید حذف صفر در یک بستر پایین تورمی و در ثبات اقتصادی اتفاق بیفتد.
در چنین شرایطی ایران نیز سال ها است که با اوج گرفتن تورم به دنبال بحث حذف صفر از پول ملی رفته است. با اتکا به مطالب بالا باید گفت شاید بهترین موقعیت برای این منظور سال قبل بود و اکنون با افزایش مجدد تورم دولت باید حذف صفر را به تعویق بیندازد تا بیشترین نتیجه را از این تصمیم خود بگیرد.
به عبارتی آنچه نگران کننده است اجرای طرح نیست بلکه مناسب نبودن زمان اجرای آن است. در این بین به افت مداوم ارزش پول در دهه های اخیر باید اشاره کنیم. دلار در سال 60 معادل 13 تومان بوده و اکنون به 12 هزار تومان رسیده است. به عبارتی ارزش آن هزار برابر کاهش یافته است.
این مساله باعث شده بزرگترین اسکناس که زمانیهزار تومان بود اکنون به 10 هزار تومان برسد و اگر از چک پول های 50 هزار تومانی بگذریم می بینیم که چاپ اسکناس های بزرگ به دنبال تورم ها بالا به امری عادی تبدیل شده است و اگر چنین نبود هزینه های سرسام آوری برای چاپ اسکناس باید پرداخت می شد.
در چنین شرایطی اگر تورم در کشور کاهش نیابد رقم اسکناس ها می تواند به 20 هزار تومان نیز برسد تا هزینه های چاپ اسکناس را در کشور مهار کند اما به دلیل اثراتی که این موضوع بر روی تورم دارد دولت ها تلاش می کنند از روشی دیگر برای کاهش هزینه های چاپ اسکناس استفاده کنند و آن حذف صفر از واحد پولی است.
نکته دیگر آن که سرانه اسکناس در ایران اکنون تقریبا بین 7 تا 10 برابر سرانه کشورهای منطقه است که این موضوع میزان فرسودگی اسکناس را نیز در کشور افزایش داده است. حذف صفر از پول باعث حرکت از سمت اسکناس به سمت سکه می شود که فرسودگی کمتر داشته و مبادلات خرد را هدایت می کند در نتیجه مشکل هزینه های امحا و چاپ مجدد را حل می کند.
کارشناسان می گویند هزینه چاپ اسکناس در موارد با ارزش اسمی زیر هزار تومان از خود ارزش پول بالاتر است بنابراین منطقی نیست چنین اسکناس هایی چاپ شوند و بانک مرکزی در دهه های اخیر همیشه علاقمند است اسکناس های درشت تر چاپ کند اما ایا این موضوع به تورم دامن نمی زند؟
برخی در پاسخ به این سوال معتقدند خیر اسکناس درشت معلول است نه علت. به عبارتی در نتیجه تورم است که بانک های مرکزی به چاپ اسکناس درشت رو می آورند و عکس آن صادق نیست.
با این حال حذف صفر می تواند هزینه های چاپ پول را کنترل کند و روی تورم هیچ اثری ندارد. بنابراین دولت باید اهتمام خود را ابتدا روی کاهش تورم بگذارد و بعد از پایدار شدن این روند نسبت به حذف صفر از پول اقدام نماید. نکته دیگر اما استفاده از ظرفیت های بانکداری دیجیتال است.
متاسفانه از این ظرفیت به خوبی استفاده نمی شود درحالیکه می توان مبادله فیزیکی پول را با استفاده از این روش به شدت کاهش داد در نتیجه نیاز به پول کاغذی را به نصف رساند. البته اکنون زبرساخت های مناسبی در حال آماده سازی است اما این مربوط به کلان شهرها است و چرخش پول در شهرهای کوچک با شدت ادامه دارد.
این در حالی است که نقل و انتقالات از کانال روش های نوین نیاز به پول را در دنیا کاهش داده و همین عامل به تقویت ارزش پول کشورها منتهی شده است.
در این رابطه البته ندیمی عضو سازمان برنامه و بودجه می گوید زیرساخت های لازم برای این اقدام فراهم است اما اقتصاددانان معتقدند مهمترین زیرساخت برای این تصمیم تورم تک رقمی است.
با این اوصاف اما در مقایسه با سال گذشته شرایط نسبتا پایداری در اقتصاد را شاهد هستیم هرچند سطح عمومی قیمت ها در قیاس با سال قبل بالاتر رفته است. این بدان معناست تعداد واحد پولی که برای خرید همان محصول در سال 96 باید پرداخت شود دو تا 3 برابر افزایش یافته و این موضوع نیاز به چاپ اسکناس های بزرگتر را برای اقتصاد ناگزیر کرده و همین مساله باعث شده دولت به فکر حذف صفر بیفتد.
با این حال توصیه می شود بجای این اقدام توسعه بانکداری دیجیتال را در دستور کار خود قرار دهد.
► ایران و رقابت سخت در مسیر بانکداری دیجیتال
تا رسیدن به بانکداری دیجیتال در ایران چقدر راه باقی است؟ ◄
