كارت اعتباري چيست؟

كارت اعتباري يك كارت پلاستيكي است كه روي آن نام صاحب كارت و شماره آن به صورت برجسته وجود دارد و پشت كارت يك نوار مغناطيسي ديده مي شود كه درون خود برخي اطلاعات مهم مثل هويت و آدرس هاي دارنده كارت را ذخيره كرده است.

سيستم هاي مالي كامپيوتري مانند دستگاه هاي خود پرداز ATM از اين اطلاعات هنگام احراز هويت فرد به منظور برداشت پول استفاده مي كنند. يك كارت اعتباري استاندارد شامل يك عدد 16 رقمي نيز هست كه حاوي اطلاعات مهمي درباره نوع كارت،بانك صادر كننده آن و اطلاعات مهمي درباره نوع كارت،بانك صارد كننده آن و اطلاعات ديگر است. اين شماره براي دارنده هر كارت منحصر به فرد است. از اين شماره براي شناسايي دارنده كارت هنگام انجام معاملات الكترونيكي روي اينترنت نيز استفاده مي شود.

تاريخچه
آن طور كه در دائره المعارف هاي بريتانيكا و انكارتا آمده است،استفاده از اين نوع كارت برا ي انجام نقل و انتقال پول ابتدا در دهه 1920 و در كشور آمريكا رواج يافت. در آن زمان برخي شركت هاي خصوصي مانند بعضي از هتل هاي زنجيره اي و تعدادي از شركت هاي نفتي مشتريان خود را به استفاده از اين كارت ها براي سهولت در پرداخت تشويق مي كردند.

استفاده از اين كارت ها پس از جنگ جهاني دوم و خروج از ركود اقتصادي شدت گرفت. اولين كارت اعتباري از نوع امروزي آن يعني كارتي كه بتوان با استفاده از آن در طيف وسيعي از فروشگاه ها و كسب و كارها پول مبادله كرد،در 1950 توسط Diners club inc. معرفي شد و هنوز هم يكي از كارت هاي اعتباري شناخته شده از اين نوع به شمار مي رود.

در 1958 نيز كارت اعتباري ديگري در همين رده توسط شركت American Express معرفي شد كه در حال حاضر يكي از معروفترين نوع كارت هاي اعتباري است. مشخصه اصلي اين دسته از كارت ها اين است كه شركت صادر كننده كارت از دارنده آن يك مبلغ عضويت سالانه دريافت مي كند و سپس به صورت ماهانه يا سالانه و يا در دوره هاي زماني ديگر براي او صورت حساب مي فرستد و معادل مبلغ اين صورت حساب از موجودي دارنده كارت نزد شركت صادر كننده آن كسر مي شود. مدتي بعد سيستم كارت اعتباري بانكي رواج يافت.

در اين سيستم كه امروزه نيز مورد استفاده است صادر كننده كارت اعتباري نزد بانك يك حساب دارند. هنگامي كه كالا يا خدماتي توسط دارنده كارت (مشتري) خريداري مي شود،اين پول بلافاصله به حساب فروشنده (كه خود نزد بانك حسابي دارد )واريز مي شود. بانك نيز به نوبه خود اين هزينه را به صورت ماهانه و يا در دوره هاي زماني معين ديگري به حساب مشتري منظور مي كند و صورت حساب برايش صادر مي كند و در صورتي كه به ميزان كافي در حساب مشتري پول نباشد،طي مهلت معيني از مشتري مي خواهد كه حساب خود را تكميل كند. مشتري مي تواند مبلغ مورد نظر را يك جا و يا با اقساطي كه بهره به آن تعلق مي گيرد،به بانك بپردازد. اولين سيستم بانكي از اين نوع در سال 1959 و از سوي Bank of America در كالفرنيا معرفي شد و Bank Americard نام داشت،اين سيستم تنها در همان ايالت كار مي كرد. اما بعدا” در سال 1966 در ايالت هاي ديگر نيز راه اندازي شد و صورت سراسري به خود گرفت. در سال 1976 اين سيستم بانكي به VISA تغيير نام داد. ويزا امروزه يك كنسرسيوم بين المللي است كه سيستم بانكي اغلب كشورهاي دنيا در آن مشاركت دارند. در همان سال 1966 اتحاديه كارت بين بانكي يا Interbank card Association شكل گرفت و بعدا” به Master card تغيير نام داد. ويژگي مستركات اين بود كه هيچ بانك خاصي در آن نقش محوري نداشت، بلكه هر كدام از بانكهايي كه به صورت محلي اقدام به صدور كارت اعتباري براي مشتريان خود مي كردند مايل بودند روشي براي متصل كردن سيستم هاي مالي خود به يكديگر پيدا كنند. چنين سيستمي مي توانست در ميان مشتريان كوچك بانك ها كه مايل بودند از كارت خود براي كارهايي مثل خريد مايحتاج روزانه و يا خريد اتومبيل و مسكن استفاده كنند علاقه مندان زيادي داشته باشد.

چرا كارت اعتباري؟
ممكن است اين سوال در ذهن كساني كه با اين كارت ها آشنايي ندارند به وجود آيد كه اصولا” فلسفه حضور اين كارت ها چيست و مزيت اصلي آن ها كدام است. كارت هاي اعتباري چنانچه از نامشان پيداست مقدار معيني اعتبار مالي در اختيا رصاحب كارت قرار مي دهند. هنگامي كه شما با حساب بانكي خودتان كار مي كنيد سابقه مبادلات مالي شما نزد بانك محفوظ مي ماند. بانك با استناد به اين سابقه مي تواند تخمين بزند كه اصولا” ميزان گردش مالي حساب شما در طول يك دوره زماني خاص چقدر است. در واقع ميانگين مانده حساب شما در هر دوره نشان دهنده حداقل ميزان درآمد شما يا به تعبير صحيح تر ميزان توانايي مالي شما در هر دوره زماني معين است. بانك يا هر موسسه مالي و اعتباري مشابه آن مي تواند بر اساس آن مانده به شما اعتبار بدهد. اعتبار معمولا” مقدار نقدينگي يا پولي است كه برابر يا بيشتر از ميزان مانده حساب شما است. مقداري كه مي توانيد در هر يك از آن دوره هاي زماني از موسسه يا بانك قرض بگيريد.فرض موسسه مالي مذكور اين است كه شما قادر خواهيد بود در اولين فرصت اين قرض را برگردانيد. به اين ترتيب انجام قطعي معاملات و مبادلات مالي شما با ديگران موكول به ميزان نقدينگي واقعي در دست شما نخواهد بود بلكه به ميزان اعتبار شما نزد موسسه مالي متكي خواهد بود.

انواع كارت اعتباري
كارت هاي اعتباري را اساسا” مي توان به دو دسته كارت هاي بانكي و غير بانكي تقسيم كرد. كارت هاي اعتباري بانكي مثل ويزا و مستركارت از سيستم اعتباري بانك ها استفاده مي كنند. در حالي كه كارت هاي غير بانكي را شركت ها و موسسات دولتي و خصوصي به مقاصد مختلفي عرضه مي كنند. آمريكن اكسپرس و دينر كلاب نمونه كارت هاي اعتباري غير بانكي هستند. همچنين در برخي از كشورها شركت هاي مخابرات و تلفن و يا شركت هاي توزيع كننده نفت،گاز و بنزين و نيز فروشگاه هاي زنجيره اي و باشگا ه هاي تفريحي اقدام به صدور كارت اعتباري مي كنند. دامنه كاربرد اين كارت ها بستگي به دامنه فعاليت شركت مربوطه و يا اهداف مالي آنها دارد.

در هر صورت فعاليت تمام اين موسسات صادر كننده كارت بايد زير نظر نهاد مالي رسمي آن كشور و داراي مجوز فعاليت باشد. كارت هاي بانكي نيز داراي تنوع زيادي هستند. كارت هاي اعتباري تنها يك دسته از كارت هاي بانكي هستند و خود به انواع مختلفي تقسيم مي شوند. انواع فرعي كارت ها ي اعتباري بانكي معمولا” بر اساس نحوه محاسبه بهره،سقف ميزان اعتبار منتسب به كارت و حداقل موجودي دارنده حساب،نرخ حق اشتراك ساليانه و فاكتورهاي مالي ديگر محاسبه مي شود. بانك هاي صادر كننده كارت و يا شركت هاي غير بانكي معمولا” علاقه دارند كه انواع كارت هاي خود را بر حسب امتيازات متفاوتي كه در اختيار صاحب آن قرار مي دهد به گروه هايي با نام طلايي،نقره اي و از اين قبيل تقسيم كنند.

يك دسته ديگر از كارت هاي بانكي مشابه آنچه كه اين روزها در كشور ما رايج است تنها به ارائه خدمات بانكي محدود از طريق باجه هاي خود پرداز اختصاص دارند و فاقد برخي از ويژگي هاي مهم يك كارت اعتباري استاندارد هستند. دسته ديگري از كارت هاي اعتباري بانكي نيز وجود دارند كه در بسياري از كشورهاي دنيا كه سيستم ها ي بين المللي مانند ويزا و مستركارت در آن ها به رسميت پذيرفته شده،به كار گرفته مي شوند. اين كارت ها معمولا” نام يك سازمان و يا شركت را بر خود دارند.سازمان يا شركت مذكور لزوما” يك موسسه يا نهاد مالي نيست بلكه ممكن است به قصد ارائه خدمات مالي به گروهي از اعضاي وابسته به خود پديد آمده باشد. مثلا” برخي از فروشگاه هاي اينترنتي مثل آمازون يا Barnes & Noble يا حتي پورتال ياهو خدمات مالي از اين دست را به اعضاي خود ارائه مي كنند.

مشتركين يك lsp ،اعضاي يك باشگاه و يا مشتريان يك فروشگاه ممكن است اين شانس را داشته باشند كه با تهيه يك كارت اعتباري از اين نوع،ضمن بهره مندي از مزاياي عمومي يك كارت اعتباري بانكي،از خدمات ويژه شركت يا سازمان مذكور نيز استفاده كنند. مدل هاي مختلفي براي تعامل ميان اين سازمان هااز يك سو و بانك هاي صادر كننده كارت هاي بانكي و نيز كنسرسيوم هاي ويزا و مستركارت وجود دارد. گاهي اين سازمان ها مستقيما” با ويزا يا مستركارت وارد معامله مي شوند و خود يك واحد اعتباري مالي راه اندازي مي كنند. گاهي نيز با يك بانك معتبر طرف قرارداد با هر يك از اين كنسرسيوم هاي بين المللي وارد مذاكره مي شوند. شكل اخير رايج تر است زيرا معمولا” بانك هاي محلي شناخت بهتري از سابقه مالي نهادهاي محلي دارند.

همچنين سازمان ها و يا شركت واسطه ممكن است بسته به نوع تعامل مالي خود با بانك صادر كننده اصلي كارت يا خود كنسرسيوم بين المللي ويزا و مستركارت، درصد اندكي از بهاي هر معامله را به عنوان پورسانت دريافت كند. به هر حال كاربران مي توانند با تهيه كارت هايي از اين نوع بدون مراجعه مستقيم به بانك معتبر و با واسطه يك شركت تجاري به شبكه مالي مستركارت يا ويزا بپيوندند.

يك دسته مهم ديگر نيز از كارت هاي بانكي هستند كه البته اعتباري نيستند ولي بيشتر قابليت هاي آن مشابه كارت اعتباري است. به اين كارت ها اصطلاحا” Dwbit Card يا كارت بدهي مي گويند. برخلاف كارت اعتباري كه به دارنده آن اجازه خرج كردن بيشتر از موجودي مانده در حساب مي دهد،اين كارت ها فقط به اندازه موجودي مانده حساب مرتبط با آنها اعتبار دارند و پس از به پايان رسيدن اعتبار يا بايد مجددا” شارژ شوند و يا از درجه اعتبار ساقط مي شوند. ميزان حداقل و حداكثر موجودي در حساب اين كارت ها نيز محدود است. مثلا” اگر سقف موجودي يك كارت بدهي 1000 دلار باشد به معني آن است كه صاحب آن نمي تواند بهاي يك كالاي 1100 دلاري را يك جا بپردازد. همچنين اگر كف موجودي يك كارت 100 دلار باشد به معني آن است كه صاحب آن اگر در كارت خود 110 دلار داشته باشد تنها قادر است 10 دلار آن را واقعا” هزينه كند و مابقي نزد بانك سپرده خواهد بود. همچنين بسياري از كارت هاي بدهي فاقد قابليت استفاده در دستگاه هاي خود پرداز (ATM ) هستند.

سيستم شماره گذاري
اگر چه سيستم كارت اعتباري به عنوان يك مدل اقتصادي در مبادلات مالي در تمام دنيا مورد استفاده قرار مي گيرد اما اين به معناي آن نيست كه شركت هاي صادر كننده اين كارت ها همگي از سيستم و روش واحدي براي ذخيره اطلاعات و شماره گذاري كارت ها استفاده مي كنند. اما امروزه تمام كارت هاي اعتباري استاندارد و مشهور بين المللي از سيستم شماره گذاري ANSL Standard x4.13-1983 براي اين منظور استفاده مي كنند.

در اين سيستم از يك عدد 16 رقمي استفاده مي شود. اين عدد براي سهولت هنگام خواندن يا به خاطر سپردن به صورت چهار رقمي نوشته مي شود اما اين تقسيم بندي چهارتايي هيچ ارزش و معناي خاصي ندارد. مثلا شماره گذاري يك كارت استاندارد مانند مستركارت يا ويزا به اين صورت انجام مي شود. از سمت چپ اولين رقم مشخص كننده سيستم كارت اعتباري است،عدد 3 مشخص كننده يك كارت از خانواده كارت هاي باشگاه هاي تفريحي و سير و سفر است. مثلا” 37 به معني American Express و 38 به معني Diners Club است. عدد 4 براي Discover Card استفاده مي شود. در مورد Master Card رقم دوم تعداد ارقام بعدي كه بايد به عنوان شماره شناسايي بانك تفسير شود را مشخص مي كند. مثلا” عدد يك به معني اين است كه رقم سوم شماره بانك است يا عدد 2 يعني رقم هاي سوم و چهارم شماره بانك است. ارقامي كه پس از شماره بانك مي آيند حداكثر تا رقم پانزدهم مشخص كننده حساب دارنده كارت است و رقم شانزدهم يك رقم كنترلي (check Digit ) مي باشد. در مورد visa ارقام دوم تا ششم شماره بانك و ارقام هفتم تا پانزدهم شماره حساب و ارقام سيزدهم يا شانزدهم رقم كنترلي هستند. اطلاعات اين نوار بر روي سه تراك كه عرض هر كدام به اندازه يك دهم اينچ است ذخيره مي شود.

تراك هاي اول و سوم مي توانند 210 بيت بر اينچ (pbi )و تراك دوم مي تواند 75 بيت بر اينچ ذخيره كند. جزئيات نحوه ذخيره سازي اطلاعات روي اين تراك ها در استاندارد SOLEC 7811 آمده است. متناظر با هر كارت اعتباري بانكي مشخصات مهمي از دارنده كارت نزد بانك صادر كننده كارت ثبت مي شود. اين اطلاعات حداقل شامل نام و نام خانوادگي دقيق دارنده كارت ،آدرس صحيح وي و شهر و كشور محل سكونت است. علاوه بر اطلاعات فوق،تاريخ انقضاي اعتبار كارت نيز ثبت مي شود. به طور معمول پيش از سر رسيدن تاريخ انقضاي كارت، صادر كننده آن با صاحب كارت تماس مي گيرد و او را براي جايگزين كردن كارت فعلي با كارت جديد تشويق مي كند،كارت جديد ممكن است داراي شماره متفاوتي باشد يا از همان شماره قبلي براي مدت معين ديگري مجددا” استفاده كنند.

استفاده از كارت اعتباري
اطلاعاتي كه همواره هر كارت اعتباري بانكي بين المللي ثبت مي شود توسط كنسرسيوم مربوطه بانك اصلي صادر كننده،واسطه احتمالي صدور كارت،و نيز خود دارنده آن قابل ا دسترسي است. اما هنگامي كه به يك معامله الكترونيكي از اين طريق صورت مي گيرد،فروشنده كالا يا خدمات تنها به اطلاعات ناچيزي از اين مجموعه دسترسي دارد كه آن نيز فقط براي انجام الكترونيكي معامله مورد نياز است و در سيستم هاي امن و استاندارد شبكه مبادلات الكترونيكي پول هرگز مشخصات كامل دارنده كارت در اختيار فروشنده قرار نمي گيرد. اگر يك كارت اعتباري يا بدهي از نوع ويزا و مستركارت توسط يك بانك معتبر صادر شود،به احتمال زياد دارنده آن كارت خواهد توانست از طريق شبكه اينترنت و با مراجعه به سايت بانك مربوطه،به حساب مرتبط با كارتش دسترسي پيدا كند و علاوه بر اطلاعات هويت و آدرس خود،سابقه گردش مالي حسابش را ببيند و از ديگر خدمات آنلاين بانك مذكور استفاده كند. همچنين صاحب كارت مي تواند با مراجعه به يك ياز هزاران سايت فروشنده آنلاين كالا و خدمات در اينترنت،كالايي سفارش دهد. هنگام ثبت سفارش خريد،همان اطلاعاتي كه در كارت اعتباري درج شده است از خريدار تقاضا مي شود. اگرسايت مذكور قبلا يك گواهي معتبر (certificate ) از يكي از شركت هاي صادر كننده گواهي ديجيتال دريافت كرده باشد،به معني آن است كه اين اطلاعات مستقيما” و از طريق يك پروتكل امن براي بانك صادر كننده كارت ارسال و صحت اطلاعات ارسال شده و ميزان موجود حساب كارت كنترل و نتيجه آن به سايت فروشنده اطلاع داده مي شود. هنگام ثبت سفارش دو آدرس توسط فروشنده از خريدار تقاضا مي شود . اگر خريدار هنگام ثبت سفارش قصد داشته باشد كالا را به آدرس ديگري غير از آدرس ثبت شده در كارت اعتباري خود بفرستد (اصطلاحا” اگر آدرس Billing يا صورت حساب متفاوت از آدرس Shipping يا ارسال كالاي خريداري شده باشد.) آدرس دومي نيز ضروري است در غير اين صورت كالا به آدرس پيش فرض در كارت اعتباري ارسال مي گردد. توجه به اين نكته ضروري است،كه برخي از سايت اي اينترنتي براي خريداران خود يك پروفايل ايجاد مي كنند و نام خريدار آدرس ثبت شده در كارت اعتباري و شماره 16 رقمي كارت را به همراه نوع آن مثلا مستركارت روي بانك اطلاعاتي خود ثبت مي كنند تا خريدار در مراجعه بعدي نيازمند پركردن مجدد اين مشخصات هنگام ثبت سفارش نباشد. دراين صورت بايد خريدار اطمينان حاصل كند كه اطلاعات كارت اعتباري او از سوي سايت فروشنده مورد سوء استفاده قرار نخواهد گرفت.

برخي اصطلاحات مهم مرتبط با كارت اعتباري
در مقالات آينده به تفصيل نحوه استفاده از كارت هاي اعتباري بين المللي و مكانيزم گردش الكترونيكي پول در شبكه اينترنت را توضيح خواهيم داد. اما قبل از اين كه بخواهيد از اين كارت ها استفاده كنيد و احتمالا” كالايي را به صورت الكترونيكي بخريد،بد نيست با بعضي از اصطلاحات رايج بين المللي در اين زمينه آشنا شويد.
Annual Fee :حق عضويت سالانه كه برخي از شركت ها هنگام صدور كارت يا تمديد عضويت دريافت مي كنند. اين روزها بسياري از صادر كنندگان كارت شعار بدون حق عضويت سالانه را تبليغ مي كنند و احتمال آن هايي هم كه اكنون اين مبالغ را دريافت مي كنند در آينده از آن چشم پوشي خواهند كرد تا مشتريان خود را حفظ كنند.
Finance charge :شارژ مالي . عبارت است از پولي كه شما بابت استفاده از كارت اعتباري مي پردازيد. بهزبان ساده، اين همان پولي است كه شما هنگام خريد كردن كالا و خدمات از حساب خود خارج مي كنيد. اين مقدرا علاوه بر هزينه هاي مربوط به بهره ممكن است شامل كارمزدهاي ديگري مانند cache-advance fees نيز باشد. كارمزد اخير هنگامي از دارنده كارت اخذ مي شود كه شما بيش از موجودي مانده حساب خود هزينه كنيد.

Interest Rate :نرخ سود. شيوه هاي مختلفي براي محاسبه نرخ سود وجود دارد. اغلب كارت هاي اعتباري از شيوه هاي مختلف محاسبه APR استفاده مي كنند. اما كارت هاي بدهي ممكن است از شيوه ها ي ديگري مثل كسر مقدار ناچيز و ثابتي از پول به ازاي هر بار خريد استفاده كنند.

Annual Percentage Rate(APR) :درصدي از ميزان شارژ مالي شما در طول يك سال. اين عدد به زبان ساده همان سود سالانه اي است كه بابت ارائه خدمات الكترونيكي از شما كسر مي شود.

Fixed Rate : اگر APR بر مبناي نرخ سود ثابت سالانه محاسبه شود به آن نرخ ثابت مي گويند.

Variable Rate :اگر نرخ سود سالانه متغير و وابسته به ديگر انواع نرخ بهره بانكي باشد،به آن نرخ شناور و يا متغير مي گويند. اين نرخ معمولا” از مجموع دو عدد ديگر يعني نرخ پايه اي بهره كه قابل تغيير توسط مديريت امور بانكي كشور است و درصدي از همين عدد كه توسط موسسه مالي مربوطه تعيين مي شود به دست مي آيد.

منبع:سایت اطلاع رسانی بازار

► اینترنت بانک، چیست؟
نحوه محاسبه سود سپرده‌ های بانکی ◄