اهداي جوايز متعدد به سپرده‌گذاران در حساب‌هاي قرض‌الحسنه حتي با وجود تاكيدات بانك مركزي براي حفظ اصالت اين عقد اسلامي در سيستم بانكي، باعث تغيير در انگيزه سپرده‌گذاري در اين حساب‌ها شده است.
در سال‌هاي پس از انقلاب و پس از تدوين قانون بانكداري بدون ربا، اهداي جايزه به سپرده‌گذاران در حساب‌هاي قرض‌الحسنه از طريق قرعه‌كشي يكي از مواردي بود كه كارشناسان اقتصاد اسلامي براي ترويج سنت قرض‌الحسنه در سيستم بانكي آن را مورد تاكيد قرار داده و در قانون گنجاندند.
در اين سال‌ها و پيش از افزايش نرخ تورم و فراتر رفتن آن از نرخ سود بانكي سالانه، مشكلي از نظر جذب منابع قرض‌الحسنه توسط بانك‌ها وجود نداشت و فرآيند جذب منابع و اعطاي تسهيلات قرض‌الحسنه طبق روال معين انجام شد.
بنز ۲۵۰ميليون توماني،جذب سپرده‌گذاران حساب‌هاي قرض‌الحسنه
با افزايش نرخ تورم و ناتواني سيستم بانكي در افزايش نرخ سود بانكي به همان نسبت، بانك‌ها در صدد ايجاد انگيزه‌هايي مناسب براي جذب منابع قرض‌الحسنه برآمدند كه همين امر در برخي مقاطع حتي باعث شد نيات سپرده‌گذاران تحت‌تاثير جوايز اغوا‌كننده بانك‌ها قرار بگيرد و انگيزه‌هاي ديگري مانند احتمال برنده شدن در قرعه‌كشي و دريافت جوايز گران‌قيمت جايگزين آن شود.
شايد بتوان تعيين يك بنز ۲۵۰ميليون توماني به عنوان جايزه حساب‌هاي قرض‌الحسنه توسط يكي از بانك‌هاي دولتي كشور را به عنوان نقطه عطفي در تاريخ بانكداري ايران نامگذاري كرد كه در جريان اين امر، بانك مذكور از سپرده‌هاي جذب شده سود كلاني كسب كرد.
چشم و هم‌چشمي بانك‌ها در اهداي جوايز قرض‌الحسنه
از اين تاريخ به بعد ساير بانك‌ها با استفاده از تجربه اين بانك در كسب سود‌هاي كلان از محل سپرده‌هاي قرض‌الحسنه اقدام به اهداي جوايزي بزرگ و البته نه به ارزش 250ميليون تومان كردند. چرا كه انتقاداتي كه در آن زمان از ابعاد مختلف اهداي چنين جوايزي به‌عمل آمد، باعث شد تا كمي از ارزش جوايز بعدي كاسته شود. با گسترش رقابت بين بانك‌ها به منظور جذب هرچه بيشتر سپرده‌هاي مردم در قالب قرض‌الحسنه و درنتيجه تعيين جوايز بسيار بزرگ، در واقع به تدريج هدف اصلي فعاليت قرض‌الحسنه كم‌رنگ و اهدافي كه كارشناسان از آن با عنوان بخت‌آزمايي و لاتاري ياد كردند، جايگزين آن شد.
اقدام بانك مركزي براي ضابطه‌مند كردن جوايز حساب‌هاي قرض‌الحسنه
بانك مركزي در آخرين روز از فروردين ماه سال گذشته طي ابلاغيه‌اي به بانك‌ها سقف 25ميليون تومان را براي جوايز قرض‌الحسنه تعيين كرد.
بر اساس ابلاغيه بانك مركزي دريافت سپرده قرض‌الحسنه و پرداخت وام قرض‌الحسنه براي رفع نيازهاي ضروري قابل انجام است و بر اين اساس سپرده‌گذاري در اين امر بدون انتظار دريافت سود يا قبول تبعات ناشي از كاهش ارزش سپرده ناشي از تورم با قصد قربت و كمك و مساعدت به نيازمندان انجام مي‌شود. روش‌هاي تشويق و قدرداني از سپرده‌گذاران بدون ورود به ترويج جلوه‌هاي مادي و رقابت‌هاي ناسالم بانكي و براساس دستورالعمل بانك مركزي قابل‌اجرا خواهد بود.
بر اساس ابلاغيه بسته سياستي – نظارتي شبكه بانكي سال ۱۳۸۷ توسط بانك مركزي، ضوابط تشويق سپرده‌گذاران قرض‌الحسنه، نوع جوايز و نحوه تبليغ با هماهنگي بانك مركزي انجام مي‌شود. حداكثر ميزان جايزه 250ميليون ريال جوايز ثابت خواهد بود. قرعه‌كشي كليه بانك‌ها به طور همزمان و دو بار در سال مجاز خواهد بود.
ترفند جديد و تغيير روش بانك‌ها در جذب منابع قرض‌الحسنه
پس از ابلاغ مصوبه بانك مركزي، بانك‌ها ديگر مانند سابق به اهداي جوايز محدود اما با ارزش بسيار بالا نمي‌پردازند؛ بلكه روش خود را در جذب سپرده‌ها تغيير داده و اين بار جوايز متعددي را تا سقف 25ميليون تومان در نظر گرفتند كه اين كار نيز از آنجا كه شانس برنده شدن در قرعه‌كشي را افزايش مي‌دهد باعث استقبال گسترده سپرده‌گذاران از حساب‌هاي پس‌انداز قرض‌الحسنه مي‌شود.
تاكنون اين كار هم نتوانسته به طور كامل اهداف سيستم بانكي را در جذب منابع قرض‌الحسنه تامين كند و به نظر مي‌رسد تلاش‌ها براي افزايش سپرده‌هاي قرض‌الحسنه دوباره به سمتي گرايش پيدا كرده كه به‌صورت چشمگيري باعث تغيير در انگيزه سپرده‌گذاري در حساب‌هاي قرض‌الحسنه شده است.
جشنواره رنگين جوايز بانكي براي حساب‌هاي قرض‌الحسنه
از ابتداي سال گذشته تاكنون به وضوح مي‌توان تغيير در روش بانك‌ها به منظور پرداخت جوايز قرض‌الحسنه و افزايش شانس برنده شدن در قرعه‌كشي‌هاي مختلف را دريافت.
جوايزي همچون يكصد دستگاه خودروي سواري مزدا ۳، ۱۵۰ كمك هزينه سفر زيارتي هر يك به ارزش ۴ميليون ريال، 1028 دستگاه خودروي ريو، 2128 كمك هزينه سفر زيارتي حج، 2028 كمك هزينه سفر به عتبات عاليات، 108 خودرو پژو 206 sd به ارزش 150ميليون ريال، 28 فقره كمك هزينه پنج ميليون ريالي سفر حج و 528سكه بهار آزادي، پرداخت اسكناس 5هزار ريالي به ارتفاع قله دماوند به 100نفر، 10واحد مسكوني به 10نفر و جوايز ديگري كه هر كدام از بانك‌ها در قالب‌هاي پرداخت نقدي، وسايل برقي و خانگي و وام‌هاي متفاوت به سپرده‌گذاران حساب‌هاي قرض‌الحسنه، بيانگر اين است كه هرچند بانك‌ها جوايز خود را با ارزشي كمتر از 250ميليون ريال تعيين مي‌كنند، ولي از آنجا كه اين جوايز به افراد بسياري اهدا مي‌شود، تمايل سپرده‌گذاران را براي افتتاح حساب قرض‌الحسنه افزايش مي‌دهد.
هشدار نماينده دادستان كل درباره اهداي جوايز و قرعه‌كشي حساب‌هاي قرض‌الحسنه
تبليغات رنگارنگ بانك‌ها در گذشته بانك مركزي را مجبور به اخذ قوانيني در راستاي بازگشت به اهداف اصلي قرض‌الحسنه كرد و همان‌طور كه گفته شد در همين ارتباط دستورالعملي از سوي بانك مركزي به سيستم بانكي ابلاغ شد.
اما با تغيير رفتار بانك‌ها در اهداي جوايز متعدد نماينده دادستان كل در امور بانك‌ها درباره نحوه نظارت بر قرعه‌كشي حساب‌هاي قرض‌الحسنه بانك‌ها و موسسات مالي واعتباري هشدار داده و مي‌گويد: نظارت از زمان آغاز سپرده گيري و معرفي جوايز آغاز مي‌شود و همه بانك‌ها و موسسات مالي و اعتباري موظفند فهرست جوايز به ويژه جوايز ممتاز و اسامي سپرده‌گذاران را به دادستاني كل ارائه كنند تا هنگام قرعه‌كشي و اهداي جوايز آنچه اعلام شده است به سپرده‌گذاران اعطا شود.
پوراحمد در مورد اينكه آيا بانك‌ها مجازند معادل ريالي جوايز اعلامي را به برندگان اعطا كنند؟ اظهار كرد كه بانك‌ها بايد همان جايزه‌اي كه اعلام مي‌شود به برندگان بدهند مگر به درخواست برنده جايزه يا در شرايطي خاص كه مثلا كودكي سفر زيارتي يا سياحتي برنده شده است و امكان استفاده از آن را ندارد.
وي با اشاره به تمهيدات هيات نظارت بر قرعه‌كشي بانك هاو تلاش براي حذف تبليغات و مسائل اغواگرانه در دوره‌هاي قرعه‌كشي بعدي، مي‌گويد: نبايد سنت قرض‌الحسنه با تبليغات اغواگرانه و عوامفريبانه آلوده شود و بايد تلاش كنيم در مسير درست قرار گيرد.
از آنجا كه وضعيت فعلي جوايز اهدايي از سوي بانك‌ها براي حساب‌هاي پس‌انداز قرض‌الحسنه احتمال كم‌رنگ شدن هدف اصلي از اين كار را به دنبال دارد، به نظر مي‌رسد تدوين مكانيزمي در اين راستا و فرهنگ‌سازي به عنوان يكي از اصول اساسي گرايش مردم به سمت فعاليت‌هاي قرض‌الحسنه، ضروري است تا علاوه‌بر جذابيت حساب‌هاي قرض‌الحسنه براي مردم، اين بخش از منابع سيستم بانكي در حد متعادل و برنامه‌ريزي شده تنظيم شود.
منبع: خبرگزاری فارس
