خبر تشكيل بانك بزرگ قرض الحسنه در حالي از سوي رئيس كل بانك مركزي اعلام شد كه كارشناسان، همنشینی و کنارهم قرار گرفتن بانك و قرض الحسنه را- كه دو نوع نهاد مالي متفاوت هستند، قابل دفاع نمی دانند.
در همین ارتباط شاهين شايان اراني، كارشناس پولي گفت: تشکیل بانک قرض‌الحسنه در ایران، یک مقوله من درآوردی است که در هیچ کجای دنیا سابقه ندارد و اساساً آوردن بانک در کنار قرض‌الحسنه تضاد ماهوی ایجاد می‌کند.
اين کارشناس بانکی با بیان اینکه بانک قرض‌الحسنه معنا ندارد، افزود: هر یک از نهادهای مالی به واسطه نامشان، وظایف و کارکردهای خودشان را دارند. برای مثال وقتی می‌گوییم نهادهای مالی عبارتند از بانک، بیمه، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، بانک‌های سرمایه‌گذاری، موسسات قرض‌الحسنه، موسسات مالی و اعتباری، لیزینگ‌ها و… هر یک از این نهادها، براساس یک سری قواعد، مقررات و دستورالعمل هاي خاص شکل می‌گیرند که این قواعد و مقررات، باعث افتراق اين نهادهای مالی از یکدیگرمی‌شود.
وی با بیان اینکه نهاد مالی یک شخصیت حقوقی است که وظیفه جذب و صرف منابع را دارد گفت: اما وقتی می‌گوییم بانک، منظورمان یک نهاد مالی است که با سرمایه‌ای مثلاً 100 تومان تأسیس می‌شود، می‌تواند تا 9 تا 10 برابر منابع در قالب سپرده جذب کند، در این میان سپرده نیز تعریف خاص دارد. و احکام «کمیته بال» در این نهاد مالی اعمال مي شود. نسبت‌های ذخیره و تضامین این نهاد مالی در بانک مرکزی در قالب قوانین مشخص است، و در نهایت اینکه سپرده‌های جذب شده در قالب عقود اسلامی باید صرف تسهیلات شود.تسهيلات نيز تعريف خاص خود را دارد.
شایان آرانی، ادامه داد: اما نهاد قرض‌الحسنه هیچ یک از این قواعد و مقررات را شامل نمی‌شود. بلکه صندوق یا موسسه‌ای است که خیرین به هدف انجام امورخیر، منابع آن را تجهیز می‌کنند و مردم برای رفع نیازهای کوتاه مدت خود این منابع را جذب می‌کنند.
وی با بیان اینکه بانک مرکزی به عنوان ناظر ارشد پولی باید قوانین و مقررات خاص برای این موسسات تعریف کند، تاکید کرد: اما این تدوین مقررات باعث نمی‌شود تا نام بانک بر این نهاد مالی گذاشته شود.
این کارشناس پولی و بانکی با بیان اينکه نظارت بر موسسات قرض‌الحسنه ضروری است گفت: بانک مرکزی با طراحی ساز و کارهای منطقی باید، نهاد بزرگ قرض‌الحسنه کشور را ترغیب کند تا تحت نظارت بانک مرکزی درآید، اما این ضرورت باعث نمی‌شود که یک فرایند مالی غیرانتفاعی و خیری در قالب یک فرایند کاملاً انتفاعی و برای کسب سود را در کنارهم قرار داد.
جايگاه نهادهاي قرض الحسنه در ايران
اساس تشكيل صندوق هاي قرض الحسنه به بعد از سال ۱۳۰۰ شمسي برمي گردد. مقابله مردم با بانك هاي خارجي در زمان مشروطيت ، مجلس را در سال ۱۲۸۵ ناگزير كرد در زماني كه دولت قصد استقراض از خارج را داشت طرح ايجاد بانك را ارائه ودر سطح كلان بانك ملي ايران و در سطح خرد، ابتكارهاي افراد و بخش خصوصي در تشكيل صندوق هاي سرمايه گذاري و قرض به عنوان نمونه اي از نشاط ملي و مذهبي در جامعه ايراني بعد از سال هاي ۱۳۰۰هجري شمسي ايجاد شد.
نمي توان تاريخ مشخصي براي آغاز سنت حسنه قرض بدون بهره ، درايران تعيين كرد، اما به نظر مي رسد تأسيس صندوق سرمايه گذاري «اثني عشر» در سال 1317 هجري شمسي، اولين حركت در اين زمينه باشد. اين صندوق به همت محمد حشمتي مولايي و به معاونت جعفر همت براساس طرح مرحوم آيت ا… شاه آبادي تشكيل و با دريافت سپرده هاي مشاركتي و تخصيص آن به سرمايه گذاري به اين شرط كه بتواند بخشي از ذخيره اضافي آن را در شرايط اضطراري به طور موقت در اختيار گيرندگان واقعي قرض الحسنه قرار گيرد تشكيل شد.
هدف رفع مشكلات مالي نيازمندان
در ايران مؤسسات اعتباري باعنوان صندوق هاي قرض الحسنه يا سرمايه گذاري، بيشتر براي رفع مشكلات مالي نيازمندان تشكيل شده است. طبق بررسي انجام شده در سال ۱۳۵۹، در جمهوري اسلامي ايران، ۶۴۰ صندوق قرض الحسنه در نقاط مختلف كشور وجود داشته كه ۱۴۱ صندوق آن در تهران، ۱۳۴ صندوق در اصفهان و ۳۶۵ صندوق در ساير مناطق كشور مستقر بوده است. به طور كلي صندوقهاي قرض الحسنه تقريباً بدون هزينه وجوه افراد ثروتمندتر را به افراد نيازمند منتقل و بخش قابل توجهي از مشكلات مهم آنان را برطرف مي كنند.
سيستم بانكي ناتوان
از آنجايي كه سيستم بانكي در شرايط حاضر توانايي حل سريع و آسان و بدون انتظار دريافت هزينه را ندارد، چنانچه اين قبيل موسسات، صندوق ها و حوزه ها نباشند، مشكلات فردی، جزئي و اقتصادي اقشار نيازمند جامعه همچنان پابرجا خواهد ماند. از اين رو وجود صندوقهاي قرض الحسنه كمك بسيار موثري براي رفع نيازها و پاسخگويي به مشكلات اقتصادي اين قبيل اقشار محروم و كم درآمد جامعه است. اما منظور از صندوق قرض الحسنه همان صندوقهاي قرض الحسنه واقعي است كه هدف آنها سودجويي نيست.و بانك مركزي بايد در تدوين مقررات قرض الحسنه ها به اين نكته توجه كند.
صندوقهاي قرض الحسنه پول ايجاد نمي كنند
صندوقهاي قرض الحسنه واقعي پول ايجاد نمي كنند ولي مي توانند بر سرعت گردش نقدينگي بيفزايند. ازدياد سرعت گردش پول به نوبه خود مي تواند تاثير به سزايي در فعاليت هاي اقتصادي داشته باشد. اگر در حال حاضر اثر سرعت گردش پول را ناديده بگيريم، صندوقهاي قرض الحسنه فقط موجب تداوم حركت دوار پول بين پس انداز كنندگان خرد با وام گيرندگان خرد در اقتصاد مي شوند. همان طور كه پس اندازكنندگان با پس انداز خود به طور مستقيم بر قرض گيرندگان، نمي توانند زياد فعاليت اقتصادي كنند، اين موسسات نيز با وام دادن پس اندازهاي جمع آوري شده خود به قرض گيرندگان نمي توانند به فعاليتهاي اقتصادي بيفزايند و عمل وساطت مالي آنها علت ايجاد نكردن پول جديد، في النفسه تاثيري در عرضه پول ندارد، اما تاثير آن در سرعت گردش پول را نبايد ناديده گرفت.
تعداد صندوقهاي قرض الحسنه در ايران
مركز آمار ايران براي اولين بار در سال ۱۳۷۴ و سپس در سالهاي ۱۳۷۹ و نيز در سال ۱۳۸۰ به منظور جمع آوري اطلاعات صندوقهاي قرض الحسنه طرحي را اجرا كرد.
نتايج اجراي اين طرح نشان مي دهد كه در سال ۱۳۷۹ تعداد ۱۲۲۹ صندوق قرض الحسنه در سطح كشور در زمينه ارائه خدمات واسطه گريهاي مالي (اعطاي وام و اعتبار) فعاليت داشته اند. استانهاي اصفهان، تهران و مازندران به ترتيب با ۶، ۱۵.۳، ۱۴.۷درصد بيشترين سهم از لحاظ تعداد صندوق قرض الحسنه را دارا بوده اند. همچنين اين بررسي نشان مي دهد كه استانهاي اصفهان، تهران و مازندران بالغ بر ۶۰ درصد صندوقهاي قرض الحسنه كل كشور را به خود اختصاص داده اند.
اين بررسي درخصوص ارزش سپرده، وام اعطايي و وام مستهلك شده نشان مي دهد كه در سال ۱۳۷۹ از مجموع ۲۱۱۰ ميليارد ريال سپرده نزديك به ۱۵۷۳ ميليارد ريال (۷۴.۵ درصد) به صورت وام به مشتريان صندوق اعطا شده است.
براساس همين بررسي از مجموع كل وام اعطايي نزديك به ۹۵۳ ميليارد ريال (۶۰.۶ درصد) مستهلك شده است. به اين ترتيب استان تهران با نزديك به ۵۷۳ ميليارد (۲۷ درصد) بيشترين مبلغ سپرده را به خود اختصاص داده و بعد از آن استانهاي اصفهان با ۵۷۱ ميليارد ريال، مازندران با ۳۱۴ ميليارد ريال و خراسان با ۱۵۷ ميليارد ريال و آذربايجان شرقي با ۱۱۲ ميليارد ريال قرار دارند.اين درحالي است كه از لحاظ وام اعطايي استان اصفهان با ۵۰۲ ميليارد ريال، استان تهران با ۳۷۹ ميليارد ريال، استان خراسان با ۱۶۷ ميليارد ريال و استان مازندران با ۱۶۰ ميليارد ريال قرار دارند.
رئيس کل بانک مرکزي اخیرا از تشکيل يک بانک قرض الحسنه بزرگ با تجميع ۱۲۰۰ صندوق قرض الحسنه زير مجموعه سازمان اقتصاد اسلامي با مجوز بانک مرکزي در آينده خبر داده است.
این بانک قرض الحسنه بزرگ در واقع دومين بانك قرض الحسنه است كه در ايران شكل خواهد گرفت. بانك قرض الحسنه مهر اولين بانك قرض الحسنه بود كه توسط سيستم بانكي در سال ۸۶ تاسیس شد.
منبع: سایت خبری فردا
