شايد شما هم از آن دسته مشترکان وزارت نيرو باشيد که وقتي به قبض برق منزلتان نگاه مي‌کنيد، به سادگي نمي‌توانيد سردرآوريد که براساس چه عملياتي، بايد رقم درج شده در قبض را به خزانه واريز کنيد.
اما تا به حال از خود پرسيده ايد که صادرکنندگان اين قبوض که نقش آفرينان اصلي فرآيند محاسبه قيمت برق هر مشترک هستند، براساس چه مکانيزمي قيمت برق منزل شما را محاسبه مي‌کنند؟ چرتکه آنها براي محاسبه اين قيمت چيست؟ و يک قبض براي اينکه به درب منزل شما برسد، چه فرآيندي را بايد طي کند؟
اين روزها که لايحه هدفمند کردن يارانه ها در مجلس در حال بررسي و تصويب نهايي است، چگونگي محاسبه مبلغ قبض آب و برق، به يکي از دغدغه هاي اساسي مشتريان خدمات وزارت نيرو تبديل شده است.
در اين ميان به جرات مي توان گفت که “جدول تعرفه هاي برق، از جدول مندليف هم سخت تر است”، مصداق همان جمله معروف پرويز فتاح، وزير نيروي دولت نهم که در خلال گلايه هاي خود از واقعي نبودن قيمت برق در کشور، بارها اين گلايه را به گوش مسئولان و مردم رسانده است.
واقعيت اين است که نحوه محاسبه قبض برق هر مشترک با مشترک ديگر يکي نيست، اگرچه ممکن است هر دو مصارف يکساني داشته باشند، اما نوع کنتور محاسبه کننده ميزان مصرف، منطقه اي که مشترک در آن زندگي مي کند، ميزان و چگونگي مصرف و آب و هواي منطقه، ممکن است فاصله معناداري ميان رقم درج شده به عنوان “سهم پرداختي توسط مشترک” ايجاد کند.
به هرحال، از روزي که فروش برق در کشور آغاز شده است، صدور قبض براي مشترکان نيز به مرور و با شيوه هاي مختلف، رشد و تکامل يافت تا به شکل امروزي که متشکل از فاکتورهاي متعدد چاپ شده بر روي آن است، برسد.
مکانيزم صدور قبض فرآيند ساده اي نيست. در اين فرآيند، دو ورودي و يک خروجي وجود دارد. ورودي اول آن، تعرفه هاي برق است که توسط دولت و طبق فرمولهاي خاص توانير، تعيين مي شود و ورودي بعدي، قرائت کنتور است.
اين فرمولها که مصوبه قانوني دارد، پيچيدگي هاي خاصي دارد. به همين دليل است که پيچيدگي تعرفه ها، مهمترين چالش پيش روي صنعت برق به شمار مي رود؛ چراکه وزارت نيرو مي بايد براي رعايت اين مصوبات ، جدول پيچيده اي را براي تعرفه هاي برق تدوين کند.
اما وجود اين پيچيدگي ها دليل بر بروز خطا در فرآيند صدور قبض ها و محاسبه اشتباه قيمت تمام شده برق براي مشترکان نيست. هر قبض قبل از صدور، چندين بار چک مي شود و پس از حصول اطمينان از صحت اطلاعات مربوط به آن، اطلاعات در فايل هاي محاسباتي کامپيوترهاي مخصوص قرار مي گيرد و خطاگيري مي شود. هر چند که احتمال بروزخطا در قرائت کنترها به علت خطاي انساني به صورت محدود وجود دارد وليکن احتمال بروز خطا در پردازش اطلاعات به شدت پايين ودر حد صفر است.
براي پرسش به سئوالات احتمالي که در اين ميان وجود دارد، به سراغ يکي از شرکت‌هايي رفته ایم که کار صدور قبوض برق براي 3.5 ميليون مشترک تهراني را به عهده دارد.
اين شرکت بيش از ۴۰ سال است که تاسيس شده و از اولين روزي که فرآيند قبض گيري در کشور انجام شده است، مشغول به فعاليت بوده است. در آن زمان تهران تنها ۳۰۰ هزار مشترک برق داشت و اکنون اين ميزان، به ۳ ميليون و ۵۰۰ هزار مشترک رسيده است. در اين ميان براي مشترکان کل استان تهران و قم، روزانه بالغ بر ۱۵۰ هزار قبض صادر مي شود.
نکته قابل توجه اين است که به دليل پايين بودن قيمت تمام شده در ايران، هزينه صدور يک قبض براي يک مشترک کم مصرف، ممکن است بسيار بسيار بالاتر از رقمي باشد که آن مشترک بايد به عنوان قيمت برق يارانه اي خود، به دولت بپردازد. اينجاست که ضرورت واقعي شدن قيمتهاي برق، بيش از پيش، نمايان مي شود.
در اين ميان وزارت نيرو براي صدور هر قبض برق، به طور متوسط ۱۰۰ تومان به شرکتهاي پيمانکار مي‌پردازد که اين رقم، بدون احتساب هزينه نيروي انساني و قرائت کنتور است.
اما نکته حايز اهميت اين است که محاسبه يک قبض، جزئيات بسياري دارد. حتي کبيسه بودن يک سال نيز مي تواند بر روي نحوه محاسبه مصرف يک مشترک و صدور قبض براي آن، تاثيرگذار باشد.
اين پيچيدگي از آن جهت وجود دارد که دولت براي ملاحظه حال مردم، تعرفه هاي مختلفي را در نظر گرفته است که بسته به نوع مناطق محروم و غيرمحروم، برخوردار و غيربرخوردار، با آب و هواي گرم و سرد و در فصول مختلف سال،متفاوت است.
به دليل همين پيچيدگي ها همواره ابهاماتي در ذهن مردم نسبت به قيمت درج شده در قبض خود وجود دارد و چون يک مشترک نمي تواند به شيوه محاسبه به راحتي تسلط يابد، دچار شک و ترديد مي شود.
ما به تشريح نحوه محاسبه قيمت برق قبض يکي از مشترکان تهراني می پردازیم هر يک از مشترکان با پياده سازي اين روش به صورت تقريبي مي توانند به قيمت درج شده در قبض خود دسترسي يابند.
گام اول در شيوه محاسبه يک قبض، توجه به نوع کنتور آن مشترک است که ممکن است ساده يا چند تعرفه اي (اوج بار، ميان باري، کم باري) باشد. پي بردن به اين نکته از آيتم هاي درج شده در ستون دوم قبض برق ميسر است.
نگاهي به قبض نشانگر اين است اين قبض براي يک کنتور يک تعرفه اي صادر شده است. (تنها آيتم اوج بار) براي آن درنظر گرفته شده است.
البته يکي از منفعتهاي نصب کنتورهاي چندتعرفه براي مشترکان اين است که قيمت برق آنها در سه مقطع زماني روزانه، به صورت جداگانه محاسبه مي شود و اگر مشترکي، مصارف خود را به ساعات غيراوج مصرف منتقل کند، به طور قطع بايد مبلغ کمتري را نيز بپردازد.
براساس قبض اين مشترک، کل مصرف اين دوره ۸۰۹ مگاوات است که به دليل صدور قبض در تاريخ۸۸/۷/۱۹، مصرف در دو دوره تابستان و پاييز صورت گرفته است، بنابراين بايد مصارف هر دوره را به صورت جداگانه و با استناد به جدول خاص خود، محاسبه کرد.
بر اساس زمان قرائت کنتور اين مشترک که در گوشه پايين سمت راست قبض درج شده است، ۴۱ روز از دوره ۶۰ روزه مصرف اين مشترک در تابستان و ۱۸ روز آن در پاييز بوده است. بنابراين تعرفه ها متفاوت است.
نحوه محاسبه مصرف تابستان= کل مصرف دوره * روزهاي مصرف در تابستان، تقسيم بر کل روزهاي دوره صدور قبض
ميزان مصرف دوره تابستان اين مشترک: kw562 = 59/41*809
نحوه محاسبه مصرف پاييز= کل مصرف دوره منهاي مصرف تابستان
نحوه محاسبه مصرف پاييز اين مشترک= Kw 247= 562- 809
براي تعيين پله مصرف يک مشترک در محاسبات قيمت برق بايد ابتدا ميزان متوسط مصرف برق يک مشترک را محاسبه کرد.
متوسط مصرف= مصرف يک مشترک * ۳۰ تقسيم بر کل روزها
متوسط مصرف اين مشترک: ۴۱۱ = 59/ ۳۰*۸۰۹ ( * علامت ضرب و / علامت تقسيم است)
براساس جدول زير که مربوط به مصارف غيرتابستان است، مشاهده مي شود که مصرف اين مشترک در تابستان، در پله (۵۰۰-۴۰۱) قرار مي گيرد که عدد مربوط به آن در ستون ميان باري،( ۵/۸۱۶۴۴- ) است. اين عدد را بايد به ۴۱۱ که متوسط مصرف اين مشترک (C) است، تقسيم کرد.
مبلغ ميان باري اين مشترک در پاييز: ۳۵۰۳۵= 64/۱۹۸ * ۴۶/۱۷۶
در مرحله بعد، براي به دست آوردن تعرفه برق اين مشترک در ايام پاييز بايد، عدد ۶۴/۱۹۸ را از عدد ستون آخر در آيتم ميان باري پله مصرف اين مشترک، کم کرد تا بتوان ميزان دقيق نرخ برق را براي اين مشترک در ايام پاييز به دست آورد.
مبلغ ميان باري اين مشترک در پاييز: ۳۵۰۳۵= 64/۱۹۸ * ۴۶/۱۷۶
براین اساس که مربوط به مصارف تابستان است، مشاهده مي شود که مصرف اين مشترک در 41 روز تابستان، در پله ( 450-376) قرار مي گيرد. بنابراين بر اساس اين جدول، عددي که در پله مذکور براي اين مشترک در نظر گرفته مي شود، ( 53/81644- )است. اين عدد را طبق فرمول جدول، بايد بر 411 که متوسط مصرف يا همان C نشان داده شده در جدول است، تقسيم کرد.
در مرحله بعد، براي به دست آوردن تعرفه برق اين مشترک در ايام تابستان بايد، عدد ۶۴/۱۹۸ را از عدد ستون آخر در آيتم ميان باري پله مصرف اين مشترک، کم کرد تا بتوان ميزان دقيق نرخ برق را براي اين مشترک در ايام تابستان به دست آورد.
تعرفه برق اين مشترک به ازاي هر کيلووات ساعت:
۱- ۶۴/۱۹۸ = 411/( ۵۳/۸۱۶۴۴) ( علامت / نشانگر تقسيم است)
۲- ۴۶/۱۷۶= 64/۱۹۸ – 375
مشاهده رقم مذکور نشانگر اين است که يک مشترک به جاي پرداخت ۷۷۳ ريال که بهاي واقعي هر کيلووات ساعت برق است، تنها در حدود 176 ريال به دولت مي پردازد.
بر اين اساس، براي يافتن مبلغ ميان بار تابستان براي مشترک مذکور بايد ميزان مصرف را در ۴۵/۱۷۶ که تعرفه برق اين مشترک به ازاي هر کيلووات ساعت است، ضرب کرد تا مبلغ پرداختي توسط اين مشترک در تابستان به دست آيد.
مبلغ پرداختي اين مشترک در تابستان( به ريال): ۹۹۱۷۰= 562 * ۴۶/۱۷۶ (* علامت ضرب است)
حال براي به دست آوردن مبلغ کل پرداختي توسط اين مشترک در اين دوره از قرائت کنتور، بايد هر دو مبلغ به دست آمده در تابستان و غيرتابستان را با هم جمع کرد:
مبلغ ميان باري کل دوره(تابستان و غيرتابستان): ۱۳۴۲۲۳= 99170+ ۳۵۰۳۵
البته اين اعداد به دليل اينکه براساس گردشده اعداد مندرج در جداول فوق محاسبه شده است، ممکن است درصدي خطا داشته باشد.
به عنوان مثال رقم مندرج در قبض اين مشترک به عنوان مبلغ ميان باري، ۱۴۲۸۸۸ است که در محاسبات خبرنگار مهر به صورت تقريبي، ۱۳۴۲۲۳ به دست آمده است. اما محاسبات دقيق ماشين حساب هاي تعرفه، اين خطا را نخواهد داشت.
در همين حال، نکته اي که در قبض اين مشترک به چشم مي خورد، ۲۸۰ کيلووات ساعتي است که مازاد بر الگو، مصرف شده است.
طبق مصوبه هيئت وزيران، مصارف بالاتر از الگو براساس جداول تعيين شده، مشمول جرايم مي شود. اين مشترک نيز از اين مصوبه در امان نمانده است.
ميزان عوارض= مبلغ ميان بار کل دوره ضرب در ۳ درصد ماليات بر ارزش افزوده
ميزان عوارض اين مشترک: ۶۹/۴۰۲۶= 3% * ۱۳۴۲۲۳
حال براي محاسبه جريمه عدم رعايت الگوي مصرف بايد به پله جرايم، مراجعه کرد. اين محاسبه فرمولي خاص دارد که شامل عدد جريمه مندرج در پله مربوط به مشترک تقسيم بر (متوسط مصرف ماهانه به توان دو) است.
جريمه عدم رعايت الگوي مصرف اين مشترک براساس جدول مربوطه: ۲۵/۶۵= 2&~#@&(411)/ 11022011
مبلغ جريمه تابستان= جريمه تابستان* مصرف تابستان
مبلغ جريمه غيرتابستان= جريمه غيرتابستان* مصرف غيرتابستان
جريمه عدم رعايت الگوي مصرف= مبلغ جريمه تابستان+ مبلغ جريمه غيرتابستان
روش مذکور، تنها يکي از ده ها شيوه محاسبه نرخ برق مشترکان در مناطق مختلف کشور است که مشاهده مي شود، پيچيدگي هاي خاصي دارد. بنابراين اگر نرخ برق واقعي شود، به طور قطع اين پيچيدگي ها نيز وجود نخواهد داشت و مشترکان مصارف خود را کنترل خواهند کرد و قبضي با شيوه محاسبه آسان را دريافت خواهند داشت.
اين در حالي است که رقمهاي مذکور با احتساب يارانه هايي است که دولت به مشترکان ارايه مي دهد. در غير اين صورت، اين مشترک اگر مي خواست بهاي واقعي برق را بپردازد، به طور قطع بايد رقم ۶۲۵ هزار و ۳۵۷ ريال را به جاي رقم ۱۷۳ هزار و ۶۰۶ ريال مي پرداخت. بنابراين دولت براي وي، ۴۵۱ هزار و ۷۵۱ ريال يارانه پرداخت کرده است.
منبع: جام جم آنلاین
