سرگذشت اختراع پول

انسان های اولیه که دسته جمعی می زیستند، نیازی به تعویض کالا نداشتند. بعد از به وجود آمدن طوایف و قبایل، مبادله کالا به کالا رواج یافت که به دلایلی با مشکلات زیادی همراه بود. برای رفع مشکلات ابتدا از فلز برای مبادله استفاده کردند و پس از مدتی به فلزات گرانبها و سبک وزن از جمله طلا، نقره و مس رو آوردند.

به گزارش بانکی دات آی آر در بیشتر کشورهاى شرقى و آسیایی، فلزى که در مبادله کالا از آن استفاده مى شد، حلقه اى شکل بود و در سه هزار سال پیش از میلاد از آن استفاده مى کردند که مى توان آن را قدیمى ترین وسیله مبادله پیش از اختراع سکه دانست. در کاوش هاى شوش حلقه هایى از ویرانه هاى معابد، از دو هزار سال پیش از میلاد، به دست آمده است. استفاده از فلزات سبک وزن و کم حجم و گرانبها که معاملات را سهل و ممکن مى ساخت،مورد قبول عامه قرار گرفت و بدین ترتیب مرحله پیدایش پول آغاز شد. پول از کلمه یونانى obolos گرفته شده و آن کلمه اى بود برابر یک هشتم درهم یا دراخم.

کریستین سن معتقد است کلمه پول در زمان اشکانیان به ایران راه یافته است.از آنجا که آگاهى نداشتن از عیار فلزات قیمتى و وزن آنها مشکلاتی در داد و ستد و اقتصاد جامعه به وجود مى آورد، براى رفع مشکلات مقرراتى وضع شد. فلزات را به حکم سلطان یا حاکم وقت، با نشانى مخصوص مشخص و با علایمى وزن و عیار آن را معلوم مى کردند و به آن سکه مى گفتند. سکه نام دستگاه آهنینى بود که براى مهر زدن بر پول هایى که در میان مردم رایج و با آن معامله مى کردند به کار مى رفت. بعدها آن را اثر مهرى مى نامیدند که روى سکه ها حک مى شد. درباره تاریخچه سکه گفته شده که لیدى ها به سبب دارا بودن منابع طبیعى طلا و نقره و ثروت بى کران پادشاهان و نیز رواج داد و ستد و روابط بازرگانى و نیاز به پول معتبر و مشخص براى مبادله و هم به دلیل زمینه هنری، نخستین مردمانى بودند که به ضرب سکه اقدام کردند. اختراع سکه پس از خط، بزرگ ترین اختراع محسوب مى شود.

 

نخستین سکه هاى به دست آمده مربوط به سال ۶۷۰ قبل از میلاد در جزیره اژین، نقش لاک پشت داشته است،اما از دستگاه ضرب سکه هاى طلا و نقره در زمان کروزوس استفاده شد و سکه زنى در آن زمان رونق یافت و به سرعت در آسیاى صغیر رایج شد. کروزوس، آخرین پادشاه لیدى بود که در ۵۴۸ – ۵۴۶ قبل از میلاد در لشکرکشى کورش شکست خورد و کشورش به امپراتورى هخامنشى منظم شد. سکه هاى لیدی، به نام سکه هاى «کروزوئیر» را که در زمان کروزوس ضرب مى شد، مى توان نخستین سکه هاى دنیا دانست.

در این سکه ها هم ذوق هنرى به کار رفته بود و هم تمامى ویژگى هاى سکه در آن رعایت شده بود. برخى بر این عقیده اند که سکه هایى که یک طرف آن نقش نیم تنه گاومیش و شیر در حال حمله و طرف دیگر آن دو مربع فرو رفته به چشم مى خورد، یونانى ها که در خدمت لیدى ها بودند ضرب کرده اند. در هند نیز سکه هایى به شکل مستطیل کشف شده است که به پنج یا شش قرن پیش از میلاد تعلق دارد.در چین نیز ضرب سکه به ۱۱۵ سال پیش از میلاد مى رسد. چینى ها که فلز جدید نیکل را پس از مخلوط کردن با مس براى تهیه سکه ها به کار مى بردند،این شیوه را به یونانیان آموختند و در ازاى آن درخت مو و یونجه و اسبى از نژاد اصیل را براى کشور خود به ارمغان آوردند. پیش از دولت هخامنشى و تصرف لیدى در سال ۵۴۶ قبل از میلاد ایرانیان به اختراع پول اقدام کرده و در کشور خود آن را رواج داده بودند. پس از سقوط لیدى به دست کوروش، یونا، یکى از ساتراپ نشین هاى هخامنشى شد که در ساردس پایتخت آن کارگاه ضرب سکه (ضرابخانه) بود و در زمان کورش کبیر، خشایارشاه و کمبوجیه در آن سکه ضرب مى کردند.

داریوش بزرگ، سومین شاهنشاه هخامنشى بر آن شد پولى ضرب کند که در همه جا پذیرفته شود و در سراسر کشور اعتبار داشته باشد و برخلاف مسکوکات پیشین، تنها ارزش محلى نداشته باشد. زیرا سکه هایى که در آن زمان در ایران رواج داشت، هیچ یک از آن شاهنشاهان هخامنشى نبود. نخستین سکه اى که در آن زمان باقى مانده سکه داریوش است که شهرت جهانى دارد. این سکه را یونانى ها دریکوس یعنى داریوش مى نامیدند که آن را نباید با کلمه زرینه و درینه یکى تصور کرد. سکه داریوش از زر ناب بود. در زمان هخامنشیان هیچ یک از حکام و پادشاهان محلى حق نداشتند بدون اجازه داریوش به نام خود سکه زنند.فقط اجازه داشتند با اجازه داریوش سکه نقره بزنند چرا که ضرب سکه طلا در انحصار مرکز بود. نخستین سکه داریوش احتمالا در سال ۵۱۶ قبل از میلاد ضرب شده است. پس از فتح یونان به دست سپاهیان ایران و اختلاط ایران و یونان واژه درم در ایران متداول شد که اصل آن دراشم (دراخم) یونانى است و ایرانیان آن را درم گفتند که نام پول بود و اعراب بعدها این واژه را از ایرانیان اقتباس کردند. از مسکوکات دوره هخامنشى به جز در یک شکل یا سیکل درم، کرشه را مى توان نام برد. واحدهاى کوچک تر، مسکوک زر، نیم ستاتر و یک سوم ستاتر نامیده مى شدند.

سکه در دوره اشکانی
با غلبه اسکندر بر ایران سکه هاى طلا کمیاب و از جریان خارج شد. در آن زمان دیگر در ایران طلا ضرب نمى شد. سلوکى ها در معاملات داخلى خود سکه هاى نقره به کار مى بردند و اشکانیان نیز به تقلید از سلوکیان از پول نقره استفاده مى کردند اشکانیان از نقره و مس و مفرغ نیز سکه مى زدند. جنس برخى از این سکه ها از برنج بود که روى آن لعابى از مس داده بودند. سکه هاى این دوره دو نوع بود: نوع اول مسکوکات نقره چهار درخمى (درهمی) با تعدادى مسکوکات مسى و نوع دوم یک درخمى (درهمی) نقره و مسکوکاتى از مس – نوع اول سکه ها در شهرهاى یونانى نشین و نوع دوم در مراکزى که تحت حکمرانى مستقیم پارت ها بود، ضرب مى شد. بر نخستین سکه هاى این دوره نام آرشاک نوشته شده است و کلمه پادشاه در آن به چشم نمى خورد.

لقب پادشاه از زمان مهرداد اول بر سکه ها دیده مى شود.اگر در دوره سلوکى و اشکانى تنها سکه نقره در ایران ضرب مى شد،بدان علت بود که دولت روم ضرب سکه طلا را مختص خود مى دانست و در معاهده هایش با دولت هاى دیگر این شرط را قید مى کرد و نیز دستور داده بود که تجار از قبول سکه هاى طلاى دیگر کشورها خوددارى کنند. سرانجام در زمان اردشیر بابکان، پس از جنگ با رومیان، پذیرفتند که ایرانیان نیز سکه طلا ضرب کنند.

مسکوکات دوره ساسانى نیز از طلا، نقره، مس و ممزوج مس و برنج بود. سکه هاى طلا را دینار و سکه هاى نقره را درهم مى گفتند. وزن سکه هاى طلاى ساسانى با سکه هاى رومى که آشورى نامیده مى شد، مطابقت مى کرد از سکه هاى پیدا شده در نهاوند بر مى آید که در زمان یزدگرد سوم بیشتر سکه ها نقره بود و سکه هاى طلا از آن رومى ها بود و در این دوره بیشتر سکه نقره ضرب مى شد و کمتر سکه طلا در مبادلات تجارى جریان داشت. روى سکه ها معمولا عبارتى حک مى شد که شاه را معرفى مى کرد. این مسکوکات که از اواخر دوره پارت ها و در سراسر عهد ساسانى و اوایل عصر اسلامى رواج داشت، در دوره اسپهبدان مستقل طبرستان و نخستین حکام عرب نیز رایج بود. روى همه آنها کلماتى به زبان پهلوى حک شده است. از این رو مى توان گفت: از ۳۰۰ سال پیش از میلاد تا ۶۹۵ سال پس از میلاد، مسکوکات را با عبارات پهلوى ضرب مى کردند. آخرین سکه ساسانى مربوط به دوره یزدگرد سوم است که در سال بیستم پادشاهى او، همان سالى که کشته شد، در یزد ضرب شده است.

اخبار منتخب بانکی دات آی آر:

=================

به اشتراک بگذارید
فریناز مختاری
فریناز مختاری
مقاله‌ها: 35586

نوشته‌ای مرتبط

پاسخی بگذارید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *