ناصرالدین‌شاه قاجار معروف به «سلطان صاحبقران» ,قبله عالم و بعد «شاه شهید»، چهارمین شاه از دودمان قاجار ایران بود. وی طولانی‌ترین مدت شاهی را در میان دودمان قاجار دارا است. وی اولین شاه ایرانی بود که خاطرات خود را منتشر کرد. او را پیش از پادشاهی ناصرالدین میرزا می‌خواندند.
به گزارش بانکی دات آی آر ناصرالدین شاه به عنوان نخستین پادشاه ایران که به فرنگ راه یافت به شدت تحت تاثیر فرهنگ اروپا قرار گرفت و تلاش کرد تا با تقلید از این فرهنگ زمینه پیشرفت ملکش را فراهم کند.
برخی کارشناسان هم براین عقیده اند که ناصرالدين شاه قاجار در دوران افول، قدرت مطلقه اي كه نشان مي داد، نياز به منابع مالي داشت كه از داخل و از شهروندان نمي توانست به دست بياورد بنابر این رو به فرنگ کرد و دادن امتیاز به فرنگی ها تلاش کرد پولی به جیب بزند.
به هر حال چه به سبب مال اندوزی و چه با هدف پیشرفت ایران امتیازاتی که وی به خارجیان اعطا کرد در تاریخ ایران کم نظیر است و اگر نبود مجاهدت های مردم ملک ایران شاید خاک کشور را هم صادر می نمود.
شاه پیش از سفر فرنگ
پیتر آوري استاد تاريخ دانشگاه كمبريج در خصوص امتیازات اعطایی ناصرالدین شاه به اروپایی ها می نویسد:
“پيش از اينكه ناصرالدين شاه در سال ۱۸۷۳(۱۲۹۰هجري) عازم سفر اروپا شود، سپهسالار معتقد بود كه براي پرداخت غرامات جنگ به روسيه بايستي وجوه موردنظر را از اعطاي امتياز به يك شركت انگليسي تامين كرد و اين انديشه خود را نيز جامه عمل پوشاند. امتياز به يك تبعه انگليس به نام بارون جوليوس – رويتر (Baron Julius Reuter)داده شده و اين نخستين امتياز بزرگي است كه دولت ايران به خارجيان داده است. در اين امتيازنامه، حق احداث راه آهن در سراسر ايران، استخراج معادن و ايجاد يك بانك ملي (شاهنشاهي) به بارون رويتر داده شده بود. به نظر مي رسيد كه شاه با دادن اين امتياز توانست هزينه سفرهاي خود به اروپا را تامين نمايد.”
اگر چه در اين امتياز سخني صريحاً از نفت به ميان نيامده است، ولي چون در آن بهره برداري از همه معادن، به استثناي طلا، نقره و سنگهاي قيمتي مورد تأکيد قرار گرفته است، صاحبان امتياز، خود را براي کشف منابع نفتي و استخراج اين ماده حياتي ذي نفع مي دانستند. البته صاحبان اين امتياز در زمينه هايي از جمله جنگل ها، قنوات، استفاده از خط راه آهن محور درياي خزر تا خليج فارس به مدت ۷۰ سال و… بهره مند گرديدند.
البته این امتیاز با مخالفت های شدید مردم و دول روس و انگلیس مواجه شد از این رو قبله عالم! مجبور به لغو این امتیاز شد وصد البته برای دلجویی از برادر رویترز امتیاز تاسیس بانک شاهی را به او داد!!
لرد كرزن در سپتامبر ۱۸۸۹ به عنوان عالي جناب كرزن از ايران ديدار كرد و در كتاب معروف خود [ايران و قضيه ايران] به هجوم جويندگان امتياز به تهران پس از گشايش اولين خط تلگراف هند و اروپا در ۱۸۶۵ اشاره كرده است.” در سال ۱۸۷۲تعداد جويندگان امتياز به اندازه اي زياد شده بود كه شاه ترجيح مي داد با يك صاحب امتياز قدرتمند مانند رويتر روبه رو شود تا اينكه با جويندگان متعدد امتياز سر و كار پيدا كند كه با يكديگر به رقابت برخاسته و وضع مالي خوبي نداشتند. وقتي كرزن وارد ايران شد، نزديك به پانصد نفر از جويندگان امتياز كه «همه از قماش كلاهبرداران بودند»، در تهران سرگردان شده بودند.”
يك سال پيش از ورود كرزن به ايران[۱۸۸۸]، برادران لينچ (Lynch Brothers) امتياز كشتيراني در آب هاي سفلاي رود كارون را به دست آوردند.
تصویر قبله عالم در حال دست بوسی ملکه انگلیس که بر روی جلد یکی از مجلات درج شده
امتیازات روس ها در دوره ناصرالدین شاه
دولت تزاری روس در کسب امتیازات اقتصادی و سیاسی به اندازه انگلستان در ایران کامیاب نشد.اما در برابر هر امتیازی که به دولت یا اتباع انگلیس داده شد دولت روسیه فعالیت و کوششی برای اخذ امتیازی نظیر آن نشان می داد.
نخستین امتیاز مهمی که به اتباع روسیه داد شد، امتیاز بهره برداری انحصاری از مراکز صید ماهی در قسمتی از سواحل ایران در دریای خزر بود که در سال ۱۲۸۵ هجری قمری از طرف ناصرالدین شاه به یکی از اتباع روسیه به نام لیاتازوف داد شد و بعد از آن تاریخ نیز چندین بار تمدید گردید.
سلطان صاحبقران در حال تنظیم سبیل مبارک
سرانجام بهره برداری از صید ماهی در بندر انزلی و اطراف آن و امتداد کرانه دریای خزر تا نوشهر کنونی به دست شرکت مختلط شیلات که سرمایة آن متعلق به دولت روسیه و دولت است افتاد.سهم روسیه از این امتیاز صدی ۵۱ سهام و ایران صدی ۴۹ سهام بود.
کمی بعد از آن تاریخ در سال ۱۲۸۶ هجری قمری اجازه احداث سیم تلگراف بین الکساندر و فسکی وتهران از راه ادسا و تنلیس و تبریز به روسیه داده شد.
وزارت مالیه دولت روسیه با کسب اجازه مخصوص از دولت ایران بانک استقراضی روس را در برابر بانک شاهنشاهی ایران که امتیاز آن به اتباع انگلیس داده شده بود، در ایران دایر کرد و در معاملات اقتصادی و تجارتی رقیب سرسخت بانک شاهنشاهی گردید.
به این ترتیب علارغم این که ناصر الدین شاه ایران را ملک پدری می دانست و تلاش می کرد به خیال خود آن را آّباد و متجدد کند با کارهای نسنجیده و مشاوره های نادرستی که گرفت و شاید هم به طمع کسب پول ایران را به بهشت روس و انگلیس مبدل کرد.
منبع:
روزنامه اعتماد ملی ۸۶/۶/۱۹
روزنامه دنیای اقتصاد۸۹/۹/۳
کتاب ایران وقضیه ایران
خبرهای منتخب بانکی دات آی آر :
*=======================*
وقتی بازار لوازم آرایشی صدای AP را هم درمی آورد!
استفاده از کمترین امکانات برای تبلیغات + عکس
۱۵ چیزی که شما در مورد استیو جابز نمی دانید
گزارش تصویری / ۱۰ هتل لوکس دنیا
فواره هایی که جاذبه ی گردشگری هستند
بحرانی به پهنای خلیج مکزیک + عکس
ضربه ای که گوگل به اقتصاد جهانی می زند!
گردشگری/ مرنجاب ,مرز زمین و آسمان
کره جنوبی چگونه به ثروت و قدرت رسید؟+تصویر
گزارش تصویری / نحوه بستن چمدان برای یک سفر طولانی
طنز/ اندر مصائب کار در شرکت های دولتی
افتتاح موزه لندن / گزارش تصویری
دستفروشان آثار هنری در نیویورک / گزارش تصویری
