بانکی دات آی آر: در رده‌بندی سایت IDEAS، پروفسور هاشم پسران در رده بیست‌وچهارم و محسن بهمنی‌اسکویی در رده چهل‌ونهم برترین اقتصاددانان جهان از نظر میزان ارجاع به مقالات‌شان شناخته شده‌اند. این رده‌بندی براساس میزان رفرنس به مقالات اقتصاددانان مطرح در 10 سال اخیر تنظیم شده است. علاوه بر این، در رده‌بندی میزان ارجاعات به مقالات این دو اقتصاددان ایرانی در حوزه تخصصی خودشان، محمدهاشم پسران در اقتصادسنجی در رده دهم و بهمنی‌اسکویی در اقتصاد انرژی در رده ششم قرار گرفته‌اند.
سایت IDEAS پایگاهی برای حرفه‌ای‌ها
سایت IDEAS مهم‌ترین پایگاهی است که به معرفی، رده‌بندی و انتشار برخی مقالات تخصصی در زمینه اقتصاد می‌پردازد. مهم‌ترین معیار این پایگاه برای رتبه‌بندی اقتصاددانان، ضریب تاثیر (Impact Factor) است که در روش‌های مختلف تعاریف متفاوتی دارد؛ مهم‌ترین عامل سازنده این پارامتر، تعداد ارجاع به یک مقاله است
سنجی‌کار خبره ایرانی
محمدهاشم پسران متولد ۱۰ فروردین ۱۳۲۵ در شیراز، از سرشناس‌ترین اقتصاددانان ایرانی‌تبار جهان و مقیم بریتانیاست. او دارای دکترای اقتصاد از دانشگاه کمبریج، استادتمام بازنشسته دانشگاه کمبریج (۲۰۱۲-۱۹۸۸)، صاحب کرسی عالی اقتصاد جان الیوت در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی (هم‌اکنون-۲۰۰۵) و عضو پژوهشی پیوسته کالج ترینیتی، کمبریج (هم‌اکنون-۱۹۷۷) است. دکتر پسران، دیپلم دبیرستان را از مدرسه نمازی (شیراز) گرفت. در نوامبر ۱۹۶۴ با بورس تحصیلی بانک مرکزی ایران برای تحصیلات عالی به انگلستان رفت. مدرک کارشناسی خود را در اقتصاد، ریاضیات و آمار - با رتبه ممتاز - از دانشگاه سالفورد گرفت. سپس، موفق به دریافت دکترای اقتصاد از دانشگاه کمبریج شد.
او همچنین، استاد اسبق اقتصاد و مدیر برنامه اقتصادسنجی کاربردی در دانشگاه کالیفرنیا، لس‌آنجلس (۱۹۹۳-۱۹۸۹)؛ استاد مدعو اسبق دانشگاه هاروارد، انستیتو مطالعات پیشرفته وین، دانشگاه پنسیلوانیا، دانشگاه کالیفرنیای جنوبی، دانشگاه ملی استرالیا؛ و عضو پیوسته فرهنگستان بریتانیا (British Academy)، جامعه اقتصادسنجی (Econometric Society) و مجله اقتصادسنجی (Journal of Econometrics) است.
در یکی از مهم‌ترین اتفاقات چند سال اخیر، موسسه تامسون رویترز در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۳، محمدهاشم پسران را یکی از برندگان احتمالی نوبل اقتصاد در سال ۲۰۱۳ پیش‌بینی کرد که البته این امر محقق نشد.
ایشان همچنین عضو پیوسته فرهنگستان بریتانیا (British Academy)، جامعه اقتصادسنجی (Econometric Society) و مجله اقتصادسنجی (Journal of Econometrics) نیز هستند.
محمدهاشم پسران پس از تکمیل تحصیلات رسمی، به ایران بازگشت و فعالیت حرفه‌ای و اجرایی را با احراز پست مدیریت بخش تحقیقات اقتصادی بانک مرکزی ایران و معاون وزیر فرهنگ ایران در قبل از انقلاب اسلامی شروع کرد. او عضو هیات امنای محفل پژوهش‌های اقتصادی (ERF) برای کشورهای عربی، ایران و ترکیه طی دوره 2000-1996 و عضو شورای مشاوران بانک جهانی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا بوده است. علاوه بر اینها او رئیس چندین انجمن، موسسه و شرکت دیگر نیز بوده است. او از نظر تعداد استناد به مقالات از بین ۲۰ اقتصاددان طراز اول اروپایی در فاصله سال‌های ۱۹۹۶-۱۹۹۳ در رتبه نوزدهم (پس از مارک بلاگ و قبل از انگوس مدیسون) قرار داشت. او همچنین، بنیانگذار مجله اقتصادسنجی کاربردی است؛ و به همراه برادر خود، بهرام پسران، نرم‌افزار اقتصادسنجی Microfit را طراحی و به بازار عرضه کرده‌اند.
محمدهاشم پسران بیش از 130 مقاله در نشریات معتبر علمی در حوزه‌های اقتصادسنجی، اقتصادکلان تجربی و اقتصاد ایران منتشر کرده است و کارشناس اقتصاد نفت و خاورمیانه نیز به شمار می‌رود. این اقتصاددان 70ساله ایرانی، خالق توسعه‌های علمی مهمی در اقتصادسنجی است. از جمله مهم‌ترین این توسعه‌های علمی، مدل‌های PVAR و GVAR هستند.
به‌طور خلاصه دکترای افتخاری از دانشگاه ماستریخت (۲۰۱۳)، کارشناسی ارشد افتخاری دانشگاه کمبریج (۲۰۰۳)، دکترای افتخاری از دانشگاه گوته فرانکفورت (۲۰۰۸) و دکترای افتخاری از دانشگاه سالفورد (۱۹۹۳) بخشی از افتخاراتی هستند که دکتر پسران تا به حال موفق به کسب آنها شده‌اند.
به علاوه از مهم‌ترین آثار او در ارتباط با اقتصاد ایران می‌توان به مقالات زیر اشاره کرد:
روندهای اقتصادی و سیاست‌های اقتصاد کلان در ایران پس از انقلاب، 1998؛
برنامه‌ریزی و تثبیت کلان اقتصادی در ایران، 1995؛
اقتصاد ایران در عصر پهلوی، 1995؛
تک‌نرخی کردن ارز، نقش بازارها و برنامه‌ریزی در اقتصاد ایران، 1993؛
سیاست ارزی ایران و بازار سیاه برای دلار، 1991؛
نحوه صرف درآمد نفت: رویکرد کنترل بهینه با کاربرد به اقتصاد ایران، 1979.
نظرات پروفسور پسران پیرامون اقتصاد ایران
هرچند تا یک دهه قبل معمولاً هر از گاهی، مقالاتی از هاشم پسران و مصاحبه‌های اختصاصی با او در نشریات داخل ایران به چاپ می‌رسید و تقریباً به صورت مرتب به ایران مسافرت کرده و در همایش‌هایی مثل کنفرانس سالانه پولی و ارزی و مجامع دانشجویی شرکت می‌کرد یا به سخنرانی در سازمان برنامه و بودجه و بانک مرکزی می‌پرداخت، اما در سال‌های گذشته با افزایش شکاف علمی، بسته شدن فضای اندیشه‌ورزی و فاصله گرفتن تصمیم‌گیران ایرانی از اصول علم اقتصاد، حضور فیزیکی اودر محافل علمی و آکادمیک داخل ایران به صفر رسیده بود. شاید به جبران این نقیصه بود که محمدهاشم پسران در چند سال گذشته و با کمک سایرین، «کنفرانس اقتصاد ایران» را بنیان نهاد که حلقه ارتباطی میان اقتصاددانان پیشکسوت و جوان به حساب آمده و هر‌ساله در آمریکا برگزار می‌شود. اما خوشبختانه در دو سه سال اخیر این ارتباطات ظاهراً از سرگرفته شد و اظهارنظرهای مختلفی را از دکتر پسران درمورد اقتصاد ایران شاهد هستیم که حتی سفرهایی را هم به ایران به دنبال داشته است. در ادامه به برخی از مهم‌ترین اظهارنظرهای پروفسور پسران در مورد اقتصاد ایران اشاره می‌کنیم:
«به نظر من تحریم‌ها تنها یک وجه از مشکلات اقتصاد ایران است. مساله اصلی اقتصاد ایران بیشتر مشکلات ساختاری است که هنوز هم وجود دارد و با رفع تحریم‌ها هم از بین نمی‌رود. اعمال تحریم‌های اقتصادی در سال‌های گذشته آثار این مشکلات ساختاری را تشدید کرده است. به همین جهت باید به مساله اقتصاد ایران از دیدی کلان‌تر نگاه کرد. اقتصاد ایران بعد از انقلاب و دوران هشت سال جنگ باید برای تطبیق خود با اقتصاد دنیا، در مسیری برای افزایش بهره‌وری و کارایی، کوچک کردن نقش دولت در اقتصاد و خصوصی‌سازی به معنای واقعی حرکت می‌کرد تا بتواند با افزایش صادرات غیرنفتی، ماهیت خود را به عنوان یک اقتصاد تک‌محصولی (یعنی نفت) تغییر دهد. نمی‌توان به‌طور دقیق گفت چند درصد مسائلی که در حال حاضر گریبانگیر اقتصاد ایران است مربوط به تحریم‌هاست. بسیار مشکل است که برآورد کنیم اگر اقتصاد ایران مشمول تحریم نمی‌شد و همان سیاست‌های اقتصادی پیشین خود را ادامه می‌داد اکنون در چه جایگاهی قرار می‌گرفت. بر اساس شواهد مختلف شاید بتوان گفت حداکثر 25 تا 30 درصد معضلات اقتصاد ایران به تحریم برمی‌گردد و عمده مسائل اقتصاد ایران (مانند تورم) ساختاری است. تحریم علاوه بر تشدید اثر این مشکلات باعث شد اصلاحات مورد نیاز در اقتصاد ایران به تعویق بیفتد.»
«رفع تحریم به ما کمک می‌کند. یعنی هم ایجاد صندوق ذخیره ارزی و هم سرمایه‌گذاری عمده در صنعت نفت و گاز بدون برداشتن تحریم عملی نیست. چون اگر بخواهیم درآمدهای نفتی را در کشورهای خارجی سرمایه‌گذاری و از بازده آن استفاده کنیم در شرایط تحریم نمی‌توانستیم چون محدودیت‌های فراوان و سختی داشتیم. در دوران پساتحریم امکان سرمایه‌گذاری درآمدهای نفتی ایران در خارج و سرمایه‌گذاری خارجی در میادین نفتی ایران فراهم شده است. این نکته اصلی رفع تحریم است. اکنون هم سرمایه‌گذاری درآمدهای نفتی کشور و هم سرمایه‌گذاری کشورهای خارجی در میادین نفتی ایران می‌تواند گسترش پیدا کند. لذا یکی از کارهایی که در شرایط فعلی باید انجام شود این است که برای افزایش میزان سرمایه‌گذاری و جبران عقب‌ماندگی‌های فنی با مشارکت شرکت‌های خارجی در میادین نفتی و گازی و پتروشیمی‌ها سرمایه‌گذاری عمده صورت بگیرد. حال اگر به این فکر باشیم که با توسل به گشایش‌های ایجادشده منابع نفتی را خرج اعطای یارانه‌های مختلف به مردم بکنیم، چون در شرایط فعلی، انتظارات مردم بالا رفته است، نمی‌توانیم سرمایه‌گذاری انجام دهیم. این مساله باید برای مردم توضیح داده و روشن شود.»
«از نظر من اولویت این است که اقتصاد ایران از رکود خارج شود. درست است که باید مراقب افزایش مجدد تورم باشیم و کوشش کنیم تورم را به سمت نزول بیشتر سوق دهیم اما فکر می‌کنم شرایط کنونی ایران به‌گونه‌ای نیست که توسعه اقتصاد الزاماً منجر به تورم شود. این به نظر من اشتباه است. این‌طور نیست که یک عده فکر کنند مساله منحنی فیلیپس است که اگر بخواهیم تورم را کاهش دهیم حتماً رکود ایجاد می‌شود یا برعکس، اگر بخواهیم از رکود خارج شویم افزایش تورم اجتناب‌ناپذیر است. اقتصاد آمریکا بعد از بحران مالی 2008 را ببینید. آمریکا در این زمینه بسیار موفق عمل کرده است. آمریکا اقتصاد خود را از بحران خارج کرد و رونق بخشید بدون اینکه تورم ایجاد کند.»
اقتصاد انرژی و یک ایرانی
اقتصاددان بعدی که در ابتدای مطلب به آن اشاره شد پروفسور محسن بهمنی‌اسکویی است. ایشان متولد شهر اسکو هستند و هم‌اکنون 65 سال دارند. لیسانس اقتصاد خود را از دانشگاه ملی (بهشتی) در سال 1351 دریافت کرده‌اند. سپس فوق لیسانس و دکترای اقتصاد خود را از دانشگاه ایالتی میشیگان در زمینه اقتصاد بین‌الملل اخذ کرده و هم‌اکنون استاد دانشگاه ویسکانسین میلواکی است. گرایش‌های مورد علاقه او عبارتند از مالیه بین‌الملل، اقتصاد کلان، اقتصادسنجی کاربردی. همچنین او مدیر تحقیقات اقتصاد بین‌الملل و سردبیر Journal of Economic Studies است.
درضمن مهم‌ترین کارهایی که پروفسور بهمنی‌اسکویی در ارتباط با اقتصاد ایران انجام داده‌اند به شرح زیر هستند:
نوسانات نرخ ارز و تولید در کشورهای تولیدکننده نفت: مورد ایران، 2007؛
آیا نوسان نرخ ارز بازار سیاه مانع جریان تجارت می‌شود؟ تجربه ایران، 2002؛
رابطه بلندمدت بین نرخ ارز بازار سیاه و تراز تجاری: شواهدی از ایران، 1999؛
روش ردیابی مشارکت بانک مرکزی در بازار سیاه ارز: شواهدی از ایران، 1998؛
نرخ ارز بازار سیاه و تقاضا برای پول در ایران، 1996؛
منبع تورم در ایران پس از انقلاب، 1995؛
نرخ ارز بازار سیاه در برابر نرخ ارز رسمی با آزمون برابری قدرت خرید: بررسی ریال ایران، 1993.
وی در همایش‌های پولی و ارزی و بانکداری اسلامی در گذشته نیز شرکت کرده است. به‌طور مثال در سومین سمینار سیاست‌های پولی و ارزی بانک مرکزی ایران در سال 1372 مقاله «اثرات کلان اقتصادی کاهش ارزش خارجی ریال ایران در دوران پس از انقلاب اسلامی» را ارائه کرده است. همچنین مقاله «نرخ ارز بازار سیاه و تقاضا برای پول در ایران» در نشریه پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی در سال 1380 و مقاله «کاهش ارزش ریال ایران در دوره پس از انقلاب تجزیه و تحلیل روش پولی و همگرایی متقابل یوهانس» از ایشان به چاپ رسید. برخی مقالات فوق که به آنها اشاره شد در حوزه اقتصاد ایران در نوع خود بی‌بدیل هستند و جزو مقالات کلاسیک برای مطالعه موضوعات یادشده با تمرکز بر ایران به شمار می‌آید.
پروفسور بهمنی در آینه نشریات
هر چند که در سال‌های اخیر دکتر بهمنی به اندازه دکتر پسران در نشریات داخلی در معرض توجه نبوده با وجود این در دو سه سال اخیر مصاحبه‌هایی نیز با ایشان انجام شده است که علاوه بر اظهار‌نظر درباره اقتصاد ایران به توضیح زندگی شخصی‌شان نیز پرداخته‌اند. در ادامه قسمتی از نظرات ایشان آمده است:
«حقیقت این است که در ابتدای کار خیلی دلم می‌خواست در مورد ایران کار کنم و علاقه زیادی به بررسی اقتصاد ایران داشتم و کارهایی هم برای استفاده خودم انجام داده‌ام. اما باید این را هم در نظر گرفت که در خارج از کشور انتشار مقاله در مورد اقتصاد ایران کار بسیار دشواری است. چون معمولاً کارهای تحقیقاتی و پژوهشی باید کاربردی باشد. از طرفی دسترسی به آمار هم خودش یک مساله مهم است. همچنین در آغاز کار برای اینکه بتوانم مقالات کاربردی در آن فضا ارائه دهم اکثراً کارهای تحقیقاتی من در مورد تئوری‌های اقتصاد بود و کاربرد آن بیشتر در مورد اقتصاد کشورهای غربی بوده است. اما بعد از اینکه مسیر کاری من مشخص شد دیدم که می‌توانم از روی علاقه به ایران هم گوشه‌چشمی داشته باشم و برای کار و اقتصاد ایران هم وقت بگذارم. اولین باری که پس از اتمام تحصیل به ایران آمدم به نظرم سال 1990 بود و جنگ تحمیلی هم تمام شده بود. من گفتم همین‌طور نمی‌توانم بروم و حرف بزنم و مثلاً توصیه داشته باشم و بگویم اگر این کار را بکنید، درست است و اگر انجام ندهید، غلط است. بنابراین درخواست کردم آمار جدید به من بدهند. به سراغ آمار ایران رفتم.»
«نرخ ارز بر اساس عرضه و تقاضا در بازار تعیین می‌شود. عرضه‌کننده اصلی درآمدهای نفتی است که وقتی این درآمدها کم است مشخص است که قیمت‌ها بالا می‌رود. وقتی تحریم‌های اقتصادی هست و امکان صادر کردن نفت وجود ندارد چطور می‌توانید بگویید درکوتاه‌مدت مشکل ارز حل خواهد شد.»
«من همیشه اوضاع ایران را با نوسانات دلار می‌سنجم. قیمت دلار بالا برود نشان می‌دهد اوضاع اقتصاد در ایران مناسب نیست، پایین هم بیاید نشان‌دهنده رونق اقتصادی نسبی است. در یکی دو هفته گذشته قیمت دلار پایین رفته و شاید ملت امید دارند که اوضاع خوب شود، اما به‌طور کلی و عموماً اگر به 23 سال گذشته نگاه کنیم به نظرم بانک مرکزی همیشه تعیین‌کننده بوده و ارزش دلار برحسب تومان یا ریال را در بازار تعیین می‌کند. حالا اینکه می‌گویند دلار را چندنرخی می‌کنیم و به دانشجو و مسافر و تاجر به هر کدام یک نرخ می‌دهند، اینها برنامه‌های کوتاه‌مدت است و در درازمدت کسانی هستند که سوءاستفاده می‌کنند. بانک مرکزی اینها را تشخیص می‌دهد و تصمیم می‌گیرد تک‌نرخی کند که این همان سیاست درست است. نر‌خ‌های متفاوت هیچ‌گاه نمی‌تواند دوام بیاورد چون سوءاستفاده پیش می‌آید.»
منبع: تجارت فردا
