این بازار، محلی برای انتشار اوراق اعتباری دولتی و شرکتی با نرخ سود ثابت است. دولت‌ها و شرکت‌ها با این کار، نقدینگی لازم برای پوشش بدهی‌ها یا اجرای پروژه‌های خود را به‌دست می‌آورند. سازوکار این بازار تا حدودی، شبیه به بازار سهام بوده و شامل دو بازار اصلی اولیه و ثانویه می‌شود.
بازار اوراق قرضه با عنوان بازار اوراق بدهی یا بازار درآمد ثابت نیز شناخته می‌شود. در ایران، سازوکار این بازار، بیش از هر جای دیگری در بازار اوراق مشارکت پیاده‌سازی شده است. پیش از فعالیت در این بازارها باید با مکانیسم و انواع آن آشنایی پیدا کنید. در این مقاله به این موضوعات خواهیم پرداخت. با ما همراه شده و یکی از مهم‌ترین بازارهای مالی را بشناسید.
ماهیت بازار اوراق قرضه
بازار اوراق قرضه یک بازار خارج از بورس یا OTC است که دارایی اصلی موردمعامله در آن، اوراقی تحت نام اوراق قرضه یا بدهی هستند. این اوراق، توسط ناشران دولتی یا شرکتی صادر شده و ارزش مشخصی دارند. به این ارزش اولیه که قیمت خرید اوراق است، ارزش اسمی یا Face Value گفته می‌شود.
ناشر اوراق قرضه، سود یا نرخ بهره‌ی مشخصی را برای آن‌ها تعیین کرده است که در بازه‌های مشخصی به خریدار پرداخت می‌شود. این مدت‌زمان عمدتا سه، ۶ یا ۱۲ ماهه است. هریک از این اوراق، تاریخ سررسید مشخصی دارند. تاریخی که با فرارسیدن آن، اوراق، توسط ناشر بازخرید شده، یعنی مبلغ اولیه به خریدار بازگردانده می‌شود. درصورت تغییر نرخ بهره‌ی اوراق قرضه، قیمت آن به همان نسبت کاهش می یابد تا درنهایت سود ثابتی در بازه‌ی مشخص‌شده به خریدار پرداخت شود.
سازوکار بازارهای اوراق قرضه
دولت‌ها و شرکت‌ها عرضه‌ی اولیه اوراق قرضه خود را در بازاری به نام بازار اولیه انجام می‌دهند. جایی که در آن، خریداران، اوراق قرضه با ارزش‌های اسمی و اولیه‌ی معین، مستقیما از ناشر خریداری می‌کنند. آن‌ها می‌توانند اوراق را نزد خود نگه داشته و پس از دریافت سود در بازه‌های زمانی مقرر، با پایان مهلت سررسید، آن را به ناشر بازگردانند.
بااینحال، بیشتر معامله‌گران ترجیح می‌دهند اوراق خود را در بازاری به نام ثانویه، درست مانند بازار سهام، معامله کنند. سود آن‌ها از محل تغییر قیمت همان اوراق قرضه تا پیش از مهلت سررسیدش به‌دست می‌آید. معامله در بازارهای ثانویه، عمدتا از طریق کارگزاری‌هایی انجام می‌شود که به‌عنوان واسطه بین خریدار و فروشنده عمل می‌کنند. این کارگزاری‌ها گاهی تحت عناوین صندوق‌های بازنشستگی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری متقابل و بیمه‌ها دیده می‌شوند.
انتشار اوراق قرضه، راه‌حلی مناسب برای شرکت‌ها به‌منظور تامین مالی پروژه‌ها، پوشش بدهی‌ها و توسعه‌ی کسب‌وکارشان است. این راه‌حل به‌ویژه در برابر راه‌کارهای دیگر نظیر دریافت وام مطرح شده و می‌تواند صرفه‌ی اقتصادی بیشتری داشته باشد. علاوه بر این، انتشار اوراق قرضه با سود مناسب، یک روش برندینگ برای شرکت‌ها محسوب شده و بر قیمت و تقاضای سهام آن‌ها نیز تاثیر مثبت دارد.
انواع بازار اوراق قرضه
اصلی‌ترین بازارهای اوراق قرضه در آمریکا فعالیت می‌کنند. در ایران، بازار اوراق قرضه غیرفعال شده و جای خود را به بازارهایی با سازوکار نسبتا مشابه مانند اوراق مشارکت، اوراق خزانه، صکوک شرکتی و غیره داده است. بااینحال، کاربران از سراسر جهان ازجمله از ایران می‌توانند از طریق کارگزاری‌های معتبر در بازارهای اوراق قرضه کشورهای دیگر فعالیت کنند. اما پیش‌ازآن لازم است بدانید که اوراق قرضه چیست و اطلاعات فنی لازم در این خصوص را به‌دست آورید. در ادامه، مهم‌ترین انواع بازارهای اوراق قرضه را بررسی می‌کنیم.
بازار اوراق قرضه دولتی
یکی از کم‌ریسک‌ترین بازارهای مالی، بازار اوراق قرضه‌ی دولتی است. البته امنیت این بازار به وضعیت اقتصادی دولت صادرکننده‌ی اوراق قرضه بستگی دارد. بر این اساس، کشورهای با اقتصاد قوی مانند آمریکا، انگلیس، آلمان و غیره، بهترین کشورها برای سرمایه‌گذاری در بازار اوراق قرضه دولتی محسوب می‌شوند. بااینحال، سود این بازار، نسبت به دیگر انواع بازار اوراق بدهی، معمولا کمتر است.
بازار اوراق قرضه آمریکا که با نام بازار اوراق خزانه‌داری (Treasuries) نیز شناخته می‌شود، یکی از نقدشونده‌ترین بازارهای مالی دنیا است. در این بازار، اوراق مختلفی با نرخ‌های سود و سررسیدهای متفاوت عرضه می‌شوند.
بازار اوراق قرضه با پشتوانه وام مسکن
به این بازار MBS مخفف Mortgage-Backed Bonds نیز گفته می‌شود. اوراق این بازار، وام‌های اعطاشده به متقاضیان بازار املاک و مستغلات همان کشور است. بنابراین خریدار با خرید این اوراق، درواقع به متقاضیان وام مسکن، وام داده و سود این تسهیلات را از آن‌ها دریافت می‌کند.
بازار اوراق قرضه شهرداری
همانطورکه مشخص است ناشران اوراق قرضه در چنین بازارهایی، شهرداری‌ها هستند. بنابراین آن‌ها نیز سازوکاری نسبتا شبیه به بازار اوراق قرضه‌ی دولتی دارند. به اوراق قرضه‌ی شهرداری در امریکا و کشورهای اروپایی Muni مخفف Municipality به‌معنی شهرداری، گفته می‌شود. این دارایی‌ها می‌توانند توسط نهادهای دولتی ایالتی، استانی، شهری، منطقه‌ای، نهادهای خدمات عمومی و حتی فرودگاه‌ها و بنادری صادر شوند که تحت قوانین ایالت، استان و شهری خاص عمل می‌کنند. بازارهای اوراق قرضه شهرداری نقدشوندگی بالا و طبیعتا سود کمتری دارد.
بازار اوراق قرضه شرکتی
همانطورکه از نام این بازار مشخص است، اوراق منتشره در آن، متعلق به شرکت‌ها هستند. این اوراق معمولا بلندمدت بوده و حداقل سررسیدشان یک سال است. بازدهی یا سود اوراق شرکتی، بسته به ناشرش متفاوت است؛ اما به‌طورکلی، این بازار به‌عنوان یکی از پرسودترین و درعین‌حال پرریسک‌ترین بازارهای اوراق قرضه شناخته می‌شود.
دلیل ریسک‌پذیری بیشتر این بازار، امکان شکست شرکت‌ها در پرداخت سود یا حتی بازخرید اوراق در موعد مقرر است. بنابراین لازم است پیش از خرید اوراق قرضه‌ی شرکت‌ها، به‌ویژه شرکت‌های خارجی، وضعیت اعتبار آن‌ها را در سایت‌های رتبه‌بندی ریسک سرمایه‌گذاری مانند Standard & Poor’s و Moody’s بررسی کنید.
بازارهای اوراق قرضه نوظهور
تا همین چند دهه‌ی پیش، تنها کشور با بازار اوراق قرضه‌ی ثابت، آمریکا بود و کشورهای دیگر به‌صورت پراکنده و دوره‌ای اوراق قرضه منتشر می‌کردند. اما امروزه، اقتصادهای نوظهور در آسیا، آفریقا و خاورمیانه نیز چنین بازارهایی دارند. این بازارها ریسک‌پذیری و درعین‌حال احتمال رشد ناگهانی بیشتری هم دارند. هرچه کشوری ثبات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی بیشتری داشته باشد، بازار اوراق قرضه‌ی آن نیز کم‌ریسک‌تر است. برای این منظور به‌ویژه باید به قدرت ارز ملی آن کشور در برابر دلار آمریکا و نیز نوساناتش توجه کرد.
مزایا و معایب بازار اوراق قرضه
از مهم‌ترین مزایای فعالیت در بازار اوراق قرضه موارد زیر هستند:
ریسک‌پذیری و نوسان کمتر و تضمین حداقل سود در بیشتر مواقع
امکان معامله‌ی اوراق در بازارهای CFD، مشتقات، فارکس و غیره
تقدم پرداخت خسارت بر بازار سهام درصورت ورشکستگی شرکت‌ها
مهم‌ترین ریسک‌های بازار اوراق قرضه نیز عبارتند از:
کاهش ارزش اسمی اوراق درصورت افزایش سود توسط ناشر
سود محدود
دسترسی محدود به بازارهای اولیه برای سرمایه‌گذاران عادی
عدم امکان سود درصورت کاهش قیمت اوراق در بازارهایی به‌غیراز CFD
عدم تضمین نقدشوندگی در بازارهای ثانویه
سخن آخر درباره بازار اوراق قرضه
بازار اوراق قرضه، یکی از قدیمی‌ترین انواع بازارهای مالی در سراسر دنیاست که ساختاری متشکل از دو بازار اولیه و ثانویه دارد. دولت‌ها، نهادهای خصوصی و دولتی و شرکت‌ها اصلی‌ترین ناشران اوراق در این بازارها هستند. آن‌ها نرخ سود مشخصی پرداخت کرده و در پایان مهلت سررسید، اوراق را از خریدار بازخرید می‌کنند.
در ایران، بازار اوراق قرضه، جای خود را به بازارهای اوراق مشارکت و غیره داده است. برای خرید چنین دارایی‌هایی باید به بانک‌های اعلام‌شده مراجعه کنید. برای فعالیت در بازارهای اوراق قرضه‌ی بین‌المللی هم بهترین راه، ثبت‌نام درکارگزاری‌های معتبری است که خدمات معاملات CFD اوراق قرضه را ارائه می‌دهند.
