سود کلان "شاپرک" از تاخیر در انتقال پول

طرح بانک مرکزی برای دریافت کارمزد از تراکنش کارتخوان‌های فروشگاهی، صف‌آرایی میان اصناف و شبکه بانکی را تشدید کرد. از ابتدای فعالیت شبکه الکترونیکی پرداخت کارتی (شاپرک) عرضه‌کنندگان کالا و خدمت با دیده تردید به این خدمت جدید بانکی می‌نگریستند. همان ابتدا، شایعه اتصال کارتخوان‌های فروشگاهی به سامانه مالیاتی این احتمال را میان اصناف تقویت کرد که دستگاه‌های پوزی که از سوی بانک‌ها به صورت رایگان در اختیار آنها قرار داده شده است با نیت جمع‌آوری اطلاعات گردش مالی آنها بوده است.

اما تکذیب و رد این شایعه از سوی مقامات مسئول تنها برای مدت محدودی شک و تردید فعالان اقتصادی را از بین برد، چرا که از شهریورماه امسال مدیرکل فناوری اطلاعات بانک مرکزی با رونمایی از طرح دیگری یک بار دیگر تردید را میان اصناف زنده کرد. براساس طرح جدید بانک مرکزی که قرار است از ابتدای آبان‌ماه امسال عملیاتی شود، فروشنده‌ها باید به ازای هر تراکنش کارتی در‌ دستگاه‌های کارتخوان یعنی هر بار کارت کشیدن مشتری، مبلغی حدود ١١٠ تومان پرداخت کنند. هر چند در پی مخالفت شدید اصناف و فعالان اقتصادی هیأت وزیران هم وادار شد به این موضوع ورود پیدا کند و اجرای آن را به تصویب در شورای پول و اعتبار منوط کرد، اما موضع‌گیری بانک مرکزی نشان می‌دهد که این بانک درخصوص طرح جدید خود که البته دایره وسیع‌تری دارد و در ادامه برداشت پول از دستگاه‌های خودپرداز را هم دربر می‌گیرد، کوتاه نیامده است.

اعلام جزییات این طرح باعث شد تا یک بار دیگر اعتماد اصناف به شبکه بانکی کاهش یابد. درحالی‌که مقامات بانک مرکزی با منطق اقتصادی «هیچ خدمتی نباید رایگان باشد» از طرح خود دفاع می‌کنند ولی مخالفت اصناف و همچنین مردم نیز پشتوانه محکم اقتصادی دارد. آنها معتقدند که بانک‌ها در ابتدا با ارایه رایگان دستگاه‌های پوز و حتی مشوق‌های مالی فروشنده‌ها را برای استفاده از این ابزار الکترونیکی ترغیب کردند و حال که این روش در میان فروشگاه‌ها و مردم جا افتاده است قصد دریافت کارمزد دارند.

اما این اختلاف نظر به این موارد محدود نمی‌شود. از زمانی که تسویه آنی در شبکه شاپرک منتفی و انتقال وجوه با تأخیر چندساعته انجام می‌شود علامت سوال بزرگی در ذهن فروشنده‌ها شکل گرفته است. پول‌ها در این چند ساعت کجا می‌ماند؟ سود آن چقدر است؟ و از آن چه استفاده‌ای می‌شود؟پیش از این و هنگام تسویه آنی به محض کارت کشیدن یک مشتری در یک فروشگاه پول از حساب وی کسر و به حساب فروشنده منتقل می‌شد. اما درحال حاضر و بسته به زمان کشیدن کارت از ٣,٥ تا ١٢ ساعت تا واریز پول به حساب فروشنده طول می‌کشد. البته در همان لحظه مبلغ موردنظر از حساب خریدار کسر می‌شود ولی تا انتقال آن به حساب فروشنده چند ساعتی زمان می‌برد.

چند ساعت مناقشه‌برانگیز
براساس جدول تسویه تراکنش‌های کارتی پایانه‌های فروشگاهی در ساعات روز یعنی از ٨ صبح تا ٤:٣٠ عصر سه ساعت و نیم برای واریز پول به حساب صاحب پایانه طول می‌کشد. اما اگر تراکنش کارتی در فاصله ٦ بعد از ظهر تا ٤ صبح صورت گیرد این تأخیر به ٥ساعت و نیم تا ١٢ ساعت می‌رسد.بر این اساس سوالی که طی ماه‌ها در ذهن مردم و فروشنده‌ها شکل گرفته بود، با مطرح شدن دریافت کارمزد از تراکنش‌های کارتی پررنگ‌تر شد.

به اعتقاد فروشنده‌ها اکنون که قرار است بابت تراکنش‌ها کارمزد دریافت شود و در این زمینه به هزینه شرکت‌های انتقال‌دهنده وجوه استناد می‌شود، چرا هزینه‌های فروشنده‌ها در آن لحاظ نمی‌شود. چرا که حجم عظیمی پول بین ٣,٥ تا ١٢ ساعت در حساب بانک‌ها بلوکه می‌شود و به‌طور قطع این توقف سود کلانی برای بانک‌ها به همراه خواهد داشت. بنابر همان منطق اقتصادی پول قیمت مشخصی دارد که به راحتی می‌توان آن را محاسبه کرد. بدین‌ترتیب اکنون که قرار است دیگر خدمت پوزهای فروشگاهی رایگان نباشد باید قیمت پولی که چندین ساعت نزد شبکه بانکی می‌ماند نیز محاسبه شود و پس از کسر آن از هزینه کارمزد‌ها از فروشنده‌ها دریافت شود.

جابه‌جایی ماهانه ٨٣‌هزار‌میلیارد تومان
براساس آمار رسمی بانک مرکزی در شهریورماه امسال مبلغ تراکنش‌های شبکه شاپرک به بیش از ٨٣‌هزار‌میلیارد تومان می‌رسد که تقسیم آن بر روزهای ماه رقمی حدود ٢,٨‌هزار‌میلیارد تومان را در هر روز به دست می‌دهد. حال اگر رقم جابه‌جایی پول در این شبکه را محاسبه کنیم بالغ بر ١١٦‌میلیارد تومان در هر ساعت می‌شود.

حال با در نظرگرفتن پایین‌ترین نرخ سود سپرده‌های روزشمار بانکی که هم‌اکنون ١٠‌درصد است، در صورتی‌که کل مبلغ جابه‌جاشده در یک روز را که ٢,٨‌هزار‌میلیارد تومان است محاسبه کنیم، سالانه ٢٨٠‌میلیارد تومان سود دریافت خواهد کرد. با نرخ سود ١٠‌درصدی سود روزانه آن نیز بیش از ٧٦٧‌میلیون تومان و در هر ساعت بالغ بر ٣٢‌میلیون تومان می‌شود. اگر این سود را در حداقل زمانی که پول فروشنده‌ها بلوکه می‌شود – یعنی ٣.٥ ساعت – ضرب کنیم مبلغی در حدود ١١١‌میلیون تومان به دست می‌آید که این مبلغ در واقع قیمت پول بلوکه‌شده فروشنده‌ها و استفاده‌کنندگان از خدمات دستگاه‌های پوز در ٣.٥ ساعت تأخیر تسویه وجوه است.

اگر بخواهیم کمترین رقم را نیز در نظر بگیریم بازهم مبلغ سودی که به پول‌های بلوکه‌شده تعلق می‌گیرد قابل توجه خواهد بود. در همین راستا مبلغ ١١٦‌میلیارد تومانی را که از گردش پول در هر ساعت به دست می‌آید، ملاک قرار می‌دهیم. بنابراین با همان نرخ سود ١٠درصد، سود سالیانه این مبلغ به بیش از ١١,٦‌میلیارد تومان می‌رسد که سود روزانه آن به ٣١.٧‌میلیون تومان و سود ساعتی آن به یک‌میلیون و ٣٢٤‌هزار تومان می‌رسد که اگر آن را در حداقل زمان بلوکه‌شدن پول‌ها (٣.٥ ساعت) ضرب کنیم بالغ بر ٤.٦‌میلیون تومان می‌شود.

حال درصورتی که سودهای به‌دست‌آمده را در ١٢ ساعتی که تراکنش‌های کارتی بعد از شش عصر بلوکه می‌شوند ضرب کنیم رقمی به مراتب بیش از اعداد موجود حاصل می‌شود. به‌طوری که با لحاظ کل تراکنش روزانه (٢.٨‌هزار‌میلیارد تومان) به‌جای ١١١‌میلیون تومان در ٣.٥ ساعت به ٣٨٤‌میلیون تومان در ١٢ ساعت افزایش می‌یابد. در تراکنش هر ساعت(١١٦‌میلیارد تومان) نیز به جای ٤.٦‌میلیون تومانی که از ٣.٥ ساعت به دست می‌آید، با محاسبه ١٢ ساعت به‌رقم ١٥.٨‌میلیون تومان می‌رسیم.

این درحالی است که براساس گفته فعالان اصناف میزان تأخیر تسویه تراکنش‌های کارتی پایانه‌های فروشگاهی در بسیاری از مواقع بیش از ساعاتی است که در جدول تأخیر تسویه آمده است به‌طوری که گاها به ٧٢ ساعت نیز می‌رسد که در این صورت مبلغ سود پول‌های بلوکه‌شده به مراتب بیشتر از ارقامی است که در این گزارش محاسبه شده است.

هر ٣,٥ ساعت ١٠‌میلیون تومان سود
از آن‌جا که گردش تراکنش‌های شبکه شاپرک دایمی بوده و تداوم دارد می‌توان بر کمترین مانده آن‌که در هر ساعت ١١٦‌میلیارد تومان می‌شود نرخ سود ٢٢‌درصد دریافت کرد. در واقع این مبلغ همواره درحساب بانک‌ها وجود دارد و براین اساس می‌توان از آن در بلندمدت نیز بهره برد. بنابراین با محاسبه نرخ سود ٢٢‌درصد که برای سپرده‌های سالانه منظور می‌شود در هر ٣,٥ ساعتی که پول‌ها بلوکه می‌شود ١٠‌میلیون تومان باید به آن سود تعلق گیرد. با محاسبه ١١٦‌میلیارد تومان تراکنش مالی شاپرک در هر ساعت با نرخ ٢٢‌درصد سالانه بیش از ٢٥٥‌میلیارد تومان سود تعلق می‌گیرد که این سود در هر روز به حدود ٧٠‌میلیون تومان و در هر ساعت به ٢.٩‌میلیون تومان می‌رسد که اگر آن را در ٣.٥ ساعت به‌عنوان حداقل تأخیر تسویه حساب شاپرک ضرب کنیم به ١٠‌میلیون تومان و در صورتی که تأخیر ١٢ ساعت را در نظر بگیریم به ٣٤.٨‌میلیون تومان بالغ می‌شود.

کارمزد هر ساعت ٤٠‌میلیون تومان
براساس تازه‌ترین آمارها شبکه شاپرک در هر ماه حدود ٤٢٩‌میلیون تراکنش دارد که از این تعداد ٢٩٤‌میلیون تراکنش خرید، ٨٦‌میلیون مانده‌گیری و ٤٧‌میلیون تراکنش‌های مربوط به پرداخت قبض و خرید شارژ تلفن همراه بوده است. از ٢٠خرداد امسال تراکنش‌های مانده‌گیری ١٢٠ تومان کارمزد می‌پردازند. ولی ٢٩٤‌میلیون تراکنش خریدی که موضوع بحث است با محاسبه میانگین ١٠٠ تومان کارمزد در هر ماه ٢٩,٤‌میلیارد تومان باید کارمزد پرداخته شود که این رقم در هر روز به ٩٨٠‌میلیون تومان می‌رسد و در هر ساعت نیز ٤٠.٨‌میلیون تومان بالغ می‌شود.بنابراین اصناف و بسیاری از کارشناسان معتقدند که این کارمزد در ابتدا باید از مبلغی که به‌عنوان سود به پول‌های بلوکه‌شده آنها در ساعات تأخیر تعلق می‌گیرد کسر و سپس مابقی آن دریافت شود.