اين روزها رايزني‌ها ايران و روسيه بيش از هر زمان ديگري افزايش يافته است. از يك سو نيروگاه اتمي بوشهر معطل روس‌هاست و از سوي ديگر ايران مذاكرات جدي خود را براي همكاري نفتي و گازي به شركت روسي گازپروم عرضه مي‌كند. موشك‌هاي S300 هنوز تحويل ايران نشده است كه تفاهم‌نامه توسعه ميدان‌هاي نفتي آذر و چمگوله امضا مي‌شود و در آخرين اتفاق روسيه در شوراي حكام عليه ايران راي مي‌دهد. اما ايران هنوز بر قرار و قول‌هاي خود براي همكاري‌هاي گازي و نفتي پابرجاست. آيا روسيه شريك قابل اعتمادي براي ايران است؟
روسيه سال‌هاست درصدد پر كردن نقطه تحريم در ايران است. وقتي فروش هواپيماهاي مسافربري از سوي آمريكا و شركاي غربي‌اش به ايران ممنوع شد، توپولوف‌ها راهي ايران شدند. همان هواپيماهايي كه چنان در كسب اعتماد مردم ايران شكست خورده‌اند كه ديگر نه روي كارت پرواز و نه روي اطلاعات آن خبري از نامشان نيست. خودشان هستند و نامشان نيست تا مسافرها از ابتدا استرس سوار شدن بر توپولوف را نداشته باشند.
روسيه به بازار ايران چشم دوخته است، اما گمان مي‌رود براي دست يافتن به اين بازار حاضر به اعتمادسازي نيست و بارها در مقاطع حساس نشان داده است كه نمي‌تواند نقطه اتكايي براي ايران باشد.
مساله روسيه امروزه به مساله‌اي مهم و اساسي در سياست ايران تبديل شده است. از يك سو گروهي روسيه را به هيچ روي شريك قابل اعتمادي براي ايران نمي‌دانند و معتقدند محاسبات بين‌المللي ايران فارغ از روسيه بايد مدنظر باشد و از سوي ديگر عده‌اي در تلاشند تا با رايزني‌ها ديپلماتيك و گشودن درهاي جديد در روابط ايران و روسيه سعي در ختم به خير كردن اتفاقت كنند. به هر روي آن قدر روسيه در مراوده با ايران بي‌احتياطي كرده است كه صداي انتقاد بسياري از مقامات ايران را بلند كرده است. وزير دفاع، سرلشگر فيروزآبادي و بسياري ديگر از مقامات ايران بارها و بارها انتقاد خود از همسايه شمالي به خاطر عدم تحويل موشك‌هاي اس سيصد كه سيستمي پيشرفته و دفاعي براي نيروگاه اتمي بوشهر است، اعلام كرده‌اند. قراداد تحويل موشك‌هاي اس سيصد سال 2007 منعقد شده است. شش ماهي از خلف وعده روس‌ها مي‌گذرد و هنوز خبري از اين موشك‌ها نيست. از سوي ديگر بايد توجه داشت كه نيروگاه اتمي بوشهر نيز به‌رغم وعده‌هاي مكرر روس‌ها در سال 2009 به پايان نمي‌رسد، چرا كه پس از ديدار اوباما با رييس جمهور روسيه بود كه وي خبر از پيشرفت در مذاكرات با ايران كرد و صراحتا گفت اين پيشرفت‌ها به راه‌اندازي نيروگاه اتمي بوشهر نمي‌انجامد. هر چند وي دليل اين عدم راه‌اندازي را غيرسياسي خواند، اما كيست كه از سخنان وي پس از ديدار سياسي‌اش با رقيب ديرينه آمريكا بوي سياست را نشنود.
اين روزها اما تنور مذاكرات نفتي و گازي ميان ايران و روسيه داغ است. شركت گازپروم پيشنهادات جذابي از ايران دريافت كرده است، پيشنهاداتي براي توسعه ۱۶ ميدان نفتي و گازي. هر چند رييس اين شركت اعلام كرده است كه شركت متبوعش مايل به سرمايه‌گذاري در حوزه‌هاي نفتي و گازي ايران است، اما نمي‌توان با اطمينان از پيشبرد پروژه‌ها سخن گفت. ايران هم اكنون تفاهم‌نامه‌اي را با شركت گازپروم پنجمين شركت توليدكننده انرژي در روسيه به امضا رسانده است كه بر اساس آن مطالعات توسعه دو ميدان نفتي آذر و چنگوله در حوزه اناران توسط اين شركت آغاز خواهد شد. الکساندر دیوکوف، مدیرعامل گازپروم نفت در سخناني با اشاره به این که این تفاهم‌نامه آینده خوبی خواهد داشت، اعلام كرده است: آغاز به کار گازپروم نفت در ایران گامی محسوس در تحکیم مواضع این شرکت در بازارهای جهان است.
نبايد از نظر دور داشت كه روس‌ها يك بار در همين دو حوزه به ايران بدقولي كرده‌اند. دور نبود زماني كه کنسرسیومی متشکل از شرکت‌های لوک اویل روسیه و هیدرو نروژ هر یک به ترتیب با 75 و 25 درصد سهام عملیات در میدان‌های نفتی آذر و چنگوله در حوزه اناران را به عهده داشتند، اما دو شرکت در سال 2007 در نتیجه تحریم‌های آمریکا، عملیات در این دو میدان را متوقف کردند. اين بار روس‌ها در قالبي ديگر آمده‌اند براي كسب اعتبار در بازاهاي بين‌المللي توسط شركتي كه عنوان پنجمين توليدكننده نفت در روسيه را يدك مي‌كشد.
آنچه بيش از پيش اين تفاهم‌نامه را با اهميت مي‌كند و بدقولي روس‌ها در آن را ضرري مضاعف براي ايران مي‌سازد مشترك بودن ميدان نفتي آذر با كشور همسايه عراق است. اگر روس‌ها قصد آن كنند تا ديگر بار پس از مدتي مطالعه ميدان را رها كرده و عمليات را متوقف كنند، فرصت جبران براي ايران بسيار تنگ و شايد غيرممكن باشد. نگاهي به وضعيت كشور عراق نشان مي‌دهد كه مقامات اين كشور در ميانه آتش و خون و عمليات‌هاي مكرر تروريستي عزم خود را براي توسعه ميدان‌هاي نفتي خود جزم كرده‌اند و بديهي است كه فعاليت زودهنگام‌تر عراق در اين ميدان براي ايران زيان‌هاي بسيار در پي خواهد داشت. جالب آنكه در هشتمين كميسيون مشترك ايران و روسيه انرژي محور بحث بوده و وزير انرژي اين كشور اعلام كرده است به زودي كشورش مساله حضور در ميدان‌هاي نفتي ايران را بررسي خواهد كرد. هر دو طرف، شركت ملي نفت و شركت گازپروم روسيه از آغاز فصل جديدي در روابط دو كشور خبر مي‌دهند.
توسعه میدان‌های نفتی و گازی در حوزه مناطق مرکزی ایران و اظهار تمایل این شرکت روسی برای حضور در طرح توسعه فاز 12 پارس جنوبی و پروژه ان جی ال 3100، از محورهای مذاکره دو شرکت گازپروم روسیه و شرکت ملی نفت ایران به شمار می‌آید.
در جلسه‌اي كه اخيرا ميان نمايندگاني از شركت‌هاي نفتي ايران و شرکت گازپروم روسیه برگزار شد، نيز زمینه همکاری برای توسعه میدان‌های نفتی ویزنهار، چشمه خوش، البرز، بوشگان، بوشهر و کوه کاکی و میدان‌های گازی گردان، عسلویه، مختار، سلخ، گشوی جنوبی، همچنین همکاری در توسعه فاز 12 پارس جنوبی و پروژه ان جی ال 3100 همزمان با مذاکره‌های جاری با برخی از شرکت‌های متقاضی، برای شرکت گازپروم فراهم شد و مقرر است زمینه عملی شدن این مذاکرات فراهم شود.
طعم تلخ قراداد تركمانچاي هنوز زير زبان مردم ايران است كه اين نام را براي هر زيان گزافي بر زبان مي‌رانند. همان گونه كه تغيير نسل‌ها در ايران از تلخي اين قرارداد نكاسته است، تغيير نسل‌ها در روسيه نيز تغيير جهت‌گيري‌هاي روس‌ها را به دنبال نداشته است. كم نيستند كارشناساني كه بر اين اعتقادند كه تهران فرصت طلايي روس‌هاست براي بده بستان با واشنگتن؛ اين اظهار نظر چيزي نيست جز همان مثال قديمي، مثالي كه مي‌گفت چكمه‌هاي روسي قابل اعتماد نيست.
منبع: خبرگزاری ایلنا
