براساس آخرین آمارهای رسمی تولید سالانه اسکناس در ایران در حال ضر حدود۱.۴ میلیارد قطعه است که در مقایسه با اواسط دهه ۷۰ بیش از دو برابر افزایش یافته است.
به گفته مدیر سازمان تولید اسکناس و مسکوک هم اکنون هشت میلیارد قطعه اسکناس در ایران در گردش است که بر این اساس سرانه اسکناس در کشور ۱۱۵ قطعه و بیش از ۱۰ برابر استاندارد جهانی است.»در حال حاضر سرانه اسکناس در کشورهایی مانند آمریکا، انگلیس و فرانسه 10 تا 15 قطعه و در کشورهای همسایه ایران 30 تا 35 قطعه است.
امروزه جمع آوری اسکناس نه تنها به عنوان یک سرمایه گذاری مطمئن و سودآور مطرح است بلکه تهیه مجموعه ای از اسکناس های دوران های گذشته و معاصر به تنهایی نمایانگر بخشی از تاریخ کشورها محسوب می شود.
از زمان انتشار اولین اسکناس در کشور چین- در سال ۸۲۵ میلادی زمان سلطنت چینگ تسونگ- حدود ۱۱۴۳ سال می گذرد اما اندکی بیش از ۲۰۰ سال است که اسکناس به نوعی جانشین پول های سکه ای طلا و نقره در تمامی کشورها شده است. واژه اسکناس نیز در اصل از لغت فرانسوی آسینا- در دوره انقلاب کبیر فرانسه- گرفته شد، بعد از مدتی در روسیه تزاری این واژه به آسیگنات تغییر یافت و بالاخره در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار آسیگنات وارد زبان فارسی شد و به اسکناس تغییر یافت.
انتشار اسکناس در ایران
نشر اسکناس در ایران برای اولین بار و به تقلید از کشور چین در دوران فرمانروایی کیخاتون (۶۹۴-۶۹۰ ه.ق) انجام گرفت. در آن زمان به اسکناس های منتشره شده «چاو» می گفتند که قطعه کاغذی بود به شکل مربع مستطیل که دورادور آن به خط ختائی کلماتی و بر بالای آن از دو طرف شهادتین نوشته شده بود قدری پایین تر کلمه «ایرنجین تورجی» لقب مغولی کیخاتون درج شده و در میانه این کاغذ نیز دایره ای کشیده و از نیم درهم تا 10 دینار مبلغ آن قید شده بود.
ارزش هر دینار نیز برابر با ۵۲ قیراط سکه طلا بود. لفظ «تومان» نیز در قرن سیزدهم میلادی از زبان مغولی و در زمان سلطنت چنگیزخان مغول وارد زبان فارسی شد که مقصود 10000 دینار بود اما پیوسته ارزش تومان تنزل یافت و طی پنج قرن در سال 1815 میلادی ارزش تومان به اندازه یک پوند انگلیس (برابر 12 شلینگ) کاهش یافت. پس از آن نیز در سال1891 میلادی ارزش تومان برای پنج شلینگ و 9 پنس شد و بالاخره «تومان» واحد محاسبه شده و به 10 قران تقسیم شد.
از سال ۱۸۷۷ تا ۱۹۳۰ میلادی که سکه نقره در جریان بود، یک قران برابر ۷۱.۰۴ قیراط نقره خالص با عیار ۹۰۰، دو قران برابر ۸/۱۴۲ قیراط و پنج قران اندازه بزرگ برابر ۳۵۵.۲۰قیراط ضرب شد که روی آنها به دینار نوشته می شد. براین اساس یک تومان برابر ۷۱۰.۴قیراط نقره عیار ۹۰۰ و برابر تقریباً شش شلینگ می شد. اسکناس های فشرده در آن زمان نیز براساس تومان منتشر شد و رقم کوچک آن یک تومان بود. هم اکنون نیز لغت تومان مصرف می شود که عبارت از۱۰ ریال ، برابر ۱۰۰ دینار است.
بازار اسکناس
به طور کلی دو ماه اسفند و فروردین هر سال، حجم ورودی اسکناس به بازارهای مصرف افزایش می یابد به دلیل اینکه در ایام مذکور خریداری عید نوروز انجام می گیرد و مردم به یکدیگر عیدی داده و بانک ها نیز به دنبال اسکناس های نو هستند.
وحید بهکار، کارشناس و یکی از فعالان بازار اسکناس در گفت وگو با خبرنگار ما ضمن بیان مطلب فوق افزود: «رفت و آمد کلکسیونرها در فصل بهار بیشتر است و با افزایش عرضه و تقاضا در بهار، بازار اسکناس نیز رونق می گیرد. براین اساس و با توجه به اینکه موجودی بازار اسکناس در ایام رونق این بازار بررسی می شود، قیمت پایه خرید و فروش اسکناس نیز در همین ایام و برای کل سال تعیین می شود.»
وی اظهار داشت: «فروشندگان اسکناس عموماً با یکدیگر در ارتباط هستند و بیشترین تعداد این افراد در تهران به فعالیت مشغول بوده و پس از تهران، شهرهای اصفهان، کرمان، شیراز، مشهد و تبریز به عنوان بورس های دیگر خرید و فروش اسکناس شمرده می شوند.»
وی در مورد نحوه قیمت گذاری اسکناس گفت: «به طور کلی عرضه و تقاضا مهم ترین عامل برای تعیین قیمت هر کالایی در بازارهای آزاد است و بازار اسکناس نیز از همین قانون پیروی می کند. پس از آن، تیراژ و سری های منتشر شده از اسکناس مورد معامله و تمیز و نو بودن از جمله عوامل موثر در تعیین قیمت یک اسکناس محسوب می شود.»
بهکار در مورد تیراژ اسکناس و سری های منتشر شده توضیح داد: «صورت و مخرج کسر چاپ شده در اسکناس نشان دهنده تیراژ چاپ شده و اعداد دارای ممیز، نشان دهنده سری منتشر شده است.»وی افزود: «نو بودن شرط اصلی خرید و فروش اسکناس است و درجات مختلف اسکناس از عوامل تعیین کننده قیمت آن است. تازگی، تمیز بودن، معیوب نبودن و نداشتن پارگی، تانخوردگی و… از جمله عواملی هستند که بر افزایش قیمت یک اسکناس تاثیر مستقیم داشته و همواره توافق بین خریدار و فروشنده و قانون عرضه و تقاضا، تعیین کننده قیمت در بازار معاملات اسکناس است.»
این فعال بازار خرید و فروش اسکناس در ادامه اظهار داشت: «ملاک اصلی قیمت گذاری اسکناس در درجه اول نو بودن اسکناس (بانکی) است. اسکناس هایی که درجات پایین کیفیت را دارا هستند اختلاف قیمت زیادی با اسکناس های نو دارند.»
وی افزود: «پارگی، تاخوردگی، کثیفی ظاهری، سوراخ ایجاد شده و رنگ رفتگی اسکناس باعث می شود تا این کالا بی کیفیت قلمداد شود و از نظر قیمت گذاری نیز با قیمت کمتری به فروش برسد.»
بهکار در مورد نحوه نگهداری اسکناس تصریح کرد: «راه های زیادی برای نگهداری و حفظ اسکناس می توان برشمرد؛ برخی افراد از آلبوم های تمبر و عکس جهت نگهداری اسکناس استفاده می کنند که البته این آلبوم ها گاهی باعث خرابی و شکستگی گوشه های اسکناس می شود. عده ای نیز از پاکت های شمیزی کلفت برای نگهداری اسکناس استفاده می کنند. کلکسیونرها اسکناس ها را که عموماً از کشورهای مختلف جمع آوری شده به ترتیب حروف الفبا و پشت سر هم در جعبه های مخصوص دردار محافظت می کنند.»
این فعال بازار در مورد قیمت انواع اسکناس در بازار، اذعان داشت: «برخی اسکناس های متعلق به دوران طاغوت در حال حاضر تا 200 درصد افزایش قیمت یافته است. هم اکنون اسکناس های محمدرضا پهلوی جفت که شماره قبل از ممیز آنها به شماره های 000/01 تا 000/05 ختم می شوند، بین 10 تا 200 درصد افزایش قیمت دارند، مانند 5 و 296834/03 همچنین اسکناس های محمدرضا پهلوی جفت که شماره های قبل از ممیز آنها مانند شماره های بعد از ممیز باشند مانند
۶ و ۴۵۴۵۴۵/۴۵ بین ۱۵ تا ۷۰ درصد افزایش قیمت یافته اند.»
وی افزود: «قیمت گذاری اسکناس ها در ابتدای هر سال و براساس آخرین معاملات انجام گرفته توسط کلکسیونرها و فروشندگان بزرگ انجام می گیرد، ضمن اینکه قیمت کل و پایه هر اسکناس توسط قانون عرضه و تقاضا سنجیده می شود و در نهایت به قیمت هر اسکناس در هنگام معامله و براساس توافق فروشنده و خریدار تعیین می شود.»
نقش بانک مرکزی در بازار اسکناس
محسن اکبریان یکی دیگر از فعالان بازار خرید و فروش اسکناس با اشاره به نقش بانک مرکزی در بازار اسکناس، اظهار داشت: «در کلیه کشورهای جهان اسکناس های خاصی مثل اسکناس های برش نخورده، اسکناس های یادبود و اسکناس های نمونه-اسکناسی که قبل از چاپ، طراحی و بعد از نهایی شدن، طرح آن با مهر مخصوص Specimen و شماره مخصوص با تیراژ محدود چاپ و منتشر می شود-توسط بانک مرکزی برای کلکسیونرها چاپ شده و در معرض فروش قرار داده می شوند.»
اکبریان در مورد تقلب در بازار اسکناس خاطرنشان کرد: «برخی افراد اسکناس های کمیاب و ارزشمند را با مهرهای جعلی ممهور می کنند و با سورشارژ اصلی این اسکناس ها را خود یا از طریق فروشندگان به علاقه مندان و مردم بی اطلاع با قیمت های بسیار بالا می فروشند.»وی تاکید کرد: «برخی نیز رنگ های سورشارژ ممهور به مهر جمهوری اسلامی ایران را با مواد شیمیایی تغییر داده و به عنوان رنگ کمیاب عرضه کرده و به فروش می رسانند.»
منبع: سایت خبری تابناک
