عدم تناسب میان اختیارات و پاسخگویی در طرح قانون بانك مركزی با حذف شورای پول و اعتبار و مجمع این بانك

به گزارش بانکی به نقل از روابط‌عمومی بانک صادرات ایران و به نقل از شبکه اخبار اقتصادی و دارایی ایران (شادا)، وزیر اقتصاد با بیان اینکه دولت، وزارت اقتصاد را «با رویکرد اعلام مخالفت»، مأمور طرح دیدگاه‌ها و نظرات خود در خصوص طرح قانون بانک مرکزی کرده است، گفت: گذشته از این، حتی اگر وزارت اقتصاد از سوی دولت مأموریت نیافته بود نیز، از موضع مسئولیت محوله به خود، وفق ماده (١) قانون تشکیل این وزارتخانه، لازم است به این بحث ورود می‌کرد حضور مؤثر و قوی می‌داشت و به بهسازی طرح و تکامل آن کمک می‌کرد.

وزیر اقتصاد با بیان اینکه تنوع نظرات نباید مانع از این بشود که ما دیدگاه‌های مختلف و متضاد را رها کنیم، گفت: می‌شود در دولت، کار جامعی تهیه و به مجلس شورای اسلامی تقدیم شود و آنجا مورد بررسی قرار گیرد.

وی با اشاره به این موضوع که ممکن است طرح مذکور در مجلس دچار تغییرات زیادی شود، با تأکید بر حق قانونی نمایندگان برای اعمال نظرات خود، افزود: البته شورای نگهبان تفسیر خوبی دارد مبنی بر اینکه تغییرات اعمال شده در مجلس نباید به تغییر شالوده لوایح منجر شود که این یک منطق اساسی است زیرا قانون مذکور، قرار است مبنای اجرا در قوه مجریه باشد و اگر چالش وجود داشته باشد، ممکن است اصلاً به درستی اجرایی نشود.

دژپسند گفت: بنابراین به نظر من بهترین روش برای تدوین قوانین مادر، این است که آن را به دولت بسپاریم و آنجا در یک ساختار فراگیر، شبیه آنچه در قانون تجارت عمل شد، به بررسی گذاشته شده و طوری شود که اگر در مورد طرحی، اجماع وجود ندارد، دست کم اقبال به آن وجود داشته باشد.

وی ادامه داد: زمانی هست که می‌خواهیم قانون ساختار یک وزارتخانه «بخشی» را  تغییر بدهیم، کما اینکه طرح‌های مشابهی هم‌اکنون در مجلس شورای اسلامی در دست بررسی است، چون با یک موضوع «بخشی» اجراییِ دستگاهیِ صرف طرف هستیم، سر و صدایی ایجاد نمی‌شود، اما موضوع نظام پولی و بانکی و بانک مرکزی کاملاً متفاوت است چرا که بر روی تمام اجزای اقتصاد تاثیر می‌گذارد.

وزیر اقتصاد با اشاره به ساختار فعلی بانک مرکزی گفت: وضعیت موجود، ساختاری است که بر اساس تجربیات چندین دهه شکل گرفته است و ما نمی‌توانیم این را بدون درگیری آدم‌های ذی‌نفع، عامل و متعامل در این فرآیند تغییر دهیم.

دژپسند یادآور شد: شما در قانون بانکداری بدون ربا مصوب سال ۱۳۶۱ می‌بینید که کلاً  تولیت امر را حتی در مورد آیین‌نامه‌های قانون، بر عهده وزارت اقتصاد گذاشته‌اند؛ آیا این به آن معنی است که آنجا استقلال بانک مرکزی را قبول نداشته‌اند؟ خیر. زیرا اصلا امکان ندارد چنین دیدگاهی وجود داشته باشد.

وی تصریح کرد: این همه صاحب نظر در خصوص بانک مرکزی به مقام معظم رهبری و رؤسای سه قوه نامه نوشته‌اند اما تاکنون ندیده‌ام کسی بااطمینان راجع به استقلال بانک مرکزی سخن نگفته باشد، چرا که بانک مرکزی «باید» مستقل باشد اما «چگونگی» استقلال آن محل بحث است.

وزیر اقتصاد با تأکید بر اینکه ما به‌طور قطع استقلال در «عملیات» و «ابزار» را برای بانک مرکزی قایل هستیم، افزود: این امر الزاماتی دارد و اولین الزام آن هم این است که بانک مرکزی مستقل در ابزار و عملیات، نمی‌تواند بانکدار دولت باشد زیرا وقتی بانک مرکزی بانکدار دولت باشد دارای یک رابطه مستمر و گسترده‌ای با خزانه‌داری است.

دژپسند در ادامه با یادآوری اینکه دولت متولی منابع ارزی در کشور است، گفت: حالا اگر بانک مرکزی بانکدار دولت نباشد و بخواهد در حوزه سیاست‌های ارزی مستقل عمل کند؛ در شرایطی مثل سال ١٣٩٩ که عمده منابع ارزی ما از طریق صادرات غیرنفتی و توسط بخش غیردولتی تأمین شد، کارکرد آن چگونه می‌بایست باشد؟ آیا در این صورت سیاست‌های ارزی، تابع سیاست تجاری خواهد بود و یا برعکس غالب بر آن خواهد بود؟

وزیر اقتصاد افزود: آیا صادرکنندگان غیرنفتی که مالک ارز حاصل از صادرات خود هستند حاضرند تحت حاکمیت یک بانک مرکزی با این ویژگی‌ها به عملیات ارزی مبادرت کنند؟ این یک چالش اساسی است.

وی گفت: در خصوص منابع دولت  الان تمرکز وجوه ما به‌طور کامل در بانک مرکزی است؛ اما اگر قرار باشد بانک مرکزی مستقل باشد دیگر نمی‌توانیم با همین ترتیبات ادامه دهیم و تمرکز وجوه را باید در جایی قرار دهیم که خزانه‌دار کل کشور بتواند اعمال مدیریت کند.

دژپسند با تأکید بر اهمیت استقلال بانک مرکزی افزود: در استقلال بانک مرکزی نباید شک نکنیم اما در عین حال باید الزامات این استقلال را نیز لحاظ کنیم و این الزامات سطح توسعه یافتگی کشور و الزامات ناشی از تحولات پیش رو بالاخص حوزه فناوری است.

وی با تأکید بر اینکه استقلال بانک‌ مرکزی استقلال عملیاتی و استقلال در ابزارها است اظهار داشت: نباید ساختار بانک مرکزی را با شرایط موجود ترسیم کنیم و باید جریان‌های بزرگ‌ تکنولوژی که روی خیلی از متغیرها تاثیرگذار است را به شکل ساختاری متصور شویم.

دکتر دژپسند با اشاره به بحث اقتصاد هوشمند و روندهای جدید فناوری‌ها همچون رمز ارزها و بلاک چین تأکید کرد: باید رابطه این تحولات با ساختار بانک مرکزی را چه در اختیارات و چه در ابزار بررسی و پیش‌بینی کنیم تا در آینده مجددا مجبور به تغییر ساختار با تحولات و تغییرات پیش رو نشویم.

وزیر اقتصاد همچنین افزود: البته بانک‌های مرکزی در دنیا، با بحث رمزارزها و بلاک‌چین مخالف هستند، چراکه این عوامل، قدرت، اختیار و مداخلات بانک‌های مرکزی را تحت تاثیر جدی قرار می‌دهند.

وزیر اقتصاد  با طرح این سوال که باید نظارت‌های بانک‌مرکزی درست تعریف شود گفت: اگر نظارت درست پیاده‌سازی نشود موجب شکل‌گیری انحراف به‌خصوص انحراف در سیاست‌های پولی خواهد شد.

وزیر اقتصاد در ادامه گفت: باید توجه داشت کشورهای در حال توسعه که اصلاح ساختار دارند و در دوره گذار هستند باید نگاه متفاوتی داشته باشند در دوره گذار و اصلاح ساختار  بودجه کشور که مبتنی بر  حرکت از  وابستگی به  درآمد نفتی به سمت درآمدهای مالیاتی است، تأمین مالی دولت از محل انتشار اوراق نقش کلیدی دارد.

وی در تبیین این بخش از سخنانش گفت: به عنوان مثال به اذعان بانک مرکزی، خزانه‌داری وزارت اقتصاد با تلاش شبانه‌روزی با مدیریت و انتشار انواع  اوراق، از بروز  تورم بیشتر جلوگیری کرد.

وی در ادامه گفت: اجازه دهید، من شاه بیت و شاکله‌ای که برای نظارت داده‌ام را بگویم، بر اساس تحولاتی که در اقتصاد هوشمند پیش‌رو داریم و خوشبختانه سریع در حال پیشرفت است به ویژه در حوزه بلاک چین و رمزارزها اساس رابطه بین این تحولات و بانک مرکزی چه در حوزه اختیارات و چه در ابزارها تغییرات بزرگی را در پیش خواهیم داشت.

وزیر اقتصاد با طرح این پرسش که در این زمینه این سئوال که چه پیش‌بینی‌هایی از تحولات پیش رو داریم، افزود: آیا اساساً بانک مرکزی که در این حوزه به تصویر می‌کشیم با تحولات پیش روی ما هم سویی دارد؟ آیا با توجه به تحولات پیش رو مجبور نخواهیم شد مثلاً ۵ سال دیگر طرحی نو در این زمینه بر اندازیم؟

وی در ادامه گفت: حقیقت این است که، این تحولات با ما شوخی ندارد و الزامش این است که خیلی از قواعد پیش رو باید تغییر یابد.

بر اساس تحولات پیش رو، اساس رابطه حکمرانی و دولت کاملاً تغییر پیدا می‌کند، رابطه دولت و بازار با اقتصاد هوشمند دگرگون می‌شود.

وی افزود: از جمله شاید مهمترین بخشی که متأثر می‌شود همین نظام بانکی و پولی است و باید ببینیم در این حوزه چه اتفاقاتی رخ می‌دهد، در حالی که قاعده‌گذاری پولی ما بر اساس این سیاق نیست.

دکتر دژپسند در ادامه با اشاره به گستره دخالت‌های نهادها بر حوزه مسئولیت‌ها و عملکرد بانک مرکزی گفت: امروز بر سر این موضوع  بحث دارم که این نقدینگی که امروز در اقتصاد داریم آیا ناشی از مداخلات دولت است یا نه!

وزیر اقتصاد در ادامه گفت: الزاماتی  توسط مجلس محترم دیکته می‌شود و در قوانین بودجه و سایر قوانین و مقررات که نظام بانکی را ملزم و مکلف می‌کند که در اجرای آن تکالیف، منابعی را تزریق کند که اتفاقاً اثرات خطرناکی به همراه دارد.

دژپسند تصریح کرد: همین الان در قانون بودجه، چقدر تکلیف به نظام بانکی ما شده است در حالی‌که دولت حتی یک دهم این میزان به بانک‌ها تکلیف نکرده است.

وی با اشاره به اینکه با تحولات رخ داده نمی‌توان مدعی استقلال بانک مرکزی شد افزود: با این تحولات نظارت بر بانک مرکزی را از قوه مجریه به سه قوه منتقل کرده‌ایم‌ و اتفاقاً آن موانع و ممانعت‌هایی که برای قوه مجریه وجود دارد، دیگر با آن کیفیت وجود ندارد.

وزیر اقتصاد در ادامه گفت: اتفاقاً قوه مقننه به‌خاطر فراگیری و منافع مدنی که در این حوزه دارد، نرخ و تمایل به مداخله بسیار بالاتری دارد و اتفاقاً تمایلات منطقی نمایندگان محترم چه در زمان حال برای کسب منابع بانکی برای حوزه‌های انتخابی خودشان و چه برای برنامه‌های آتی اقتضاء  می‌کند که دیدگاه‌هایی داشته باشند که منابع بانکی به سمت و سویی برود که ممکن است با اهداف اقتصادی کشور همخوانی نداشته باشد.

دکتر دژپسند افزود: بر همین منوال، بنده معتقد هستم که کلاً این طرح با قانون اساسی مغایرت دارد و اگر ما استقلال بانک مرکزی را در نظر می‌گیریم بنابراین باید استقلال قوا را نیز رعایت کنیم.

وزیر اقتصاد در ادامه سخنانش با اشاره به تشکیل هیأت نظار در این طرح گفت: هیئت نظار که نباید از سه قوه تشکیل شود، چون به این هیأت اختیار داده‌اند اما آن‌را پاسخگو نکرده‌اند، در حالی‌که به واسطه هیأت نظار می‌خواسته‌اند بحث عدم پاسخگویی را جبران کنند که اصلاً به نظر من قابل جبران‌ نیست.

وی در پایان گفت: اتفاقاً طوری که الان وزیر اقتصاد در مورد بانک‌های دولتی و سیاست‌های پولی و سایر موارد پاسخگو است، پس از اجرای این طرح پاسخگویی دیگر در این حد نخواهد بود.

دژپسند اظهار داشت: در این طرح بانک مرکزی مستقل نشده است بلکه، بانک مرکزی از قوه مجریه جدا شده و به  زیر نظر سه قوه منتقل شده و باید این را لحاظ کنیم که این الزامات و اتفاقاً متناسب با مأموریتی که برای دولت در نظر گرفته بودیم این‌ مأموریت را به سه قوه تسری نداده‌ایم. شورای پول و اعتبار و مجمع را حذف کرده‌ایم و تناسب اختیارات با پاسخگویی را از بین برده‌ایم. نهادی که درآمد دارد و منابع و مصارف مستقل دارد بسیار محتمل است که دچار آسیب شود.