صنعت و بازار کار رشته مهندسی پزشکی
گرایش‌ها و جهت‌گیری‌های کاری رشته مهندسی پزشکی، واقعاً وسیع است و زمینه‌های مختلفی از الکترونیک و پردازش سیگنال و مباحث نرم افزاری گرفته تا طراحی ، ساخت ، راه اندازی ، نصب و تعمیر دستگاهها و قطعات پزشکی یا اندام مصنوعی، همچنین مواد به کار رفته در این وسایل را شامل می‌شود. جدا از این توضیحات، زمینه‌های کاری این رشته را می‌توان به ۳ بخش کلی تقسیم کرد:
طراحی و ساخت:
الف- طراحی و ساخت دستگاههای آزمایشگاهی و الکترونیکی و تجهیزات مربوط به آنها، نظیر وسایل مخصوصی که با تکنیکهای خاص، عناصر موجود در یک نمونه (مثلاُ نمک خون و …) را به طرز دقیقی اندازه‌گیری کند مانند اسپکتروفتومتر که با تکنیکهای نوینی کار می‌کنند.
ب- طراحی و ساخت بخشهای مکانیکی و برقی سیستم‌های تصویرگر پزشکی، مانند سیستم‌های سونوگرافی، رادیوگرافی، سی‌تی‌اسکن و دیگر دستگاههای که تصاویر ثابت یا محرکی را از بسیاری از بخشهای بدن به نمایش می‌گذارند.
ج- طراحی و ساخت سیستم‌های اندازه‌گیری پزشکی و بیمارستانی، نظیر دستگاههای دریافت کننده سیگنالهای مغزی.
د- طراحی و ساخت قطعات و اندام مصنوعی بدن و موادی که در طول، تشخیص، درمان و معالجات بیماریها بکار می‌رود.
تعمیر و نگهداری و بهینه سازی:
از دیگر زمینه‌های کاری مهندسی پزشکی می‌توان به تعمیر، نصب، راه‌اندازی و نگهداری وسایل مورد نیاز است و البته واضح است که این نیروی مجرب باید دارای اطلاعات کافی در مورد قطعات و جزئیات کار آن وسیله یا دستگاه باشد. در کنار این موارد، مسأله بهینه سازی یا تلفیق دستگاهها و عملکرد آنها نیز مطرح است. پروژه کنترل کامپیوتری فشار خون، یا پروژه سه بعدی سازی تصویر دستگاه ام آر آی ،جزو همین بهینه سازیهاست. دامنه کاربری این زمینه چنان وسیع است که اکنون سالانه چندصد مقاله در معتبر‌ترین نشریات جهانی مهندسی پزشکی در این زمینه چاپ می‌شود و بیشترین تعداد پروژه‌ها برروی موضوع تلفیق و بهینه سازی انجام می‌شود.
تشخیص بیماری و درمان:
یکی از مهمترین مباحث مطرح در زمینه پزشکی، بحث استفاده از لیزر در پزشکی (چه در تشخیص و چه در درمان) است. اصولاً لیزر از همان ابتدا با توجه به قابلیتهای منحصر به فردی که داشت، به عنوان یک انتخاب خوب برای بهینه سازی عملکرد بسیاری از سیستم‌ها بکار گرفته شده است.
استفاده از لیزر برای تشخیص ضایعات چشمی یا نمایش فشار خون در نازکترین مویرگها یا سوراخ کردن و یا ایجاد کانال مصنوعی در قلب، سوزاندن و بریدن برخی ضایعات درونی یا تومور‌های مختلف و . . . روز به روز درحال افزایش است. بحث شبکه‌های عصبی طبیعی و درمان انواع ضایعات عصبی مانند ضایعات نخاعی با کمک تحریکات الکتریکی و با کمک علم ژنتیک نیز از بحثهای مهم و جدید رشته مهندسی پزشکی است.
کارشناسی مهندسی پزشکی، به نوعی هم خانواده همان رشته برق و الکترونیک است و این قرابت و نزدیکی حتی در دوره‌های کارشناسی ارشد و دکترا نیز تا حدی ادامه می یابد. بنابراین یک دانشجوی مهندسی پزشکی در دوره کارشناسی تقریباً ملزوم به گذراندن تمامی دروس اصلی مجموعه مهندسی برق است و به همین خاطر، فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی پزشکی می‌توانند گرایش‌های کارشناسی ارشد مجموعه مهندسی برق را انتخاب کنند و همپای مهندسین کنترل، مخابرات، قدرت و الکترونیک، به تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد مهندسی برق بپردازند.
بنابراین، عنوان مهندس پزشکی به هیچ عنوان نباید باعث شود که داوطلبان تصور کنند که این رشته بی ارتباط یا کم ارتباط با مباحث ریاضی و مهندسی است، چون دانشجویان این رشته به طور کامل با ریاضیات مهندسی پیشرفته و فیزیک در ارتباطند و از سنگین‌ترین نوع ریاضیات، به عنوان ابزار کار، دائماً بهره می‌برند، تا آنجا که دانشجویان این رشته، تا دروس ریاضیات مهندسی پیشرفته و معادلات دیفرانسیل و فیزیک الکتریسیته، موج، ارتعاش و حرکت را نگذرانند، قادر به اخذ دروس چندانی در دانشگاه خود نیستند.
آینده‌ی شغلی، بازار کار، درآمد:
“در حال حاضر بازار کار هیچ رشته‌ای در حد ایده‌آل نیست و این شامل حال رشته‌ی مهندسی پزشکی نیز می‌شود اما بدون شک وضعیت فارغ‌التحصیلان این رشته، نسبت به رشته‌های مهندسی دیگر، مطلوب‌تر است. چون ارزش اقتصادی وسایلی که مهندسین پزشکی طراحی، تعمیر، نگهداری یا خریداری می‌کنند، بسیار بالا است. برای مثال اگر یک کامپیوتر یک یا دو میلیون تومان قیمت دارد، یک دستگاه پزشکی بطور متوسط ده‌ها میلیون تومان می‌ارزد. برای همین مسؤولان بیمارستان‌ها بطور نسبی برای حفظ و نگهداری آنها اهمیت بسیاری قائل‌اند. این امر باعث شده تا بسیاری از فارغ‌التحصیلان ما حتی دانشجویان ترم‌های آخر جذب بازار کار شوند. بویژه اگر فارغ‌التحصیل این رشته اصراری نداشته باشد که در تهران کار کند، می‌تواند در شهرستان‌ها جذب بیمارستان‌ها، سازمان تامین اجتماعی و مراکز متعدد دیگر شود”
فارغ‌التحصیلان همچنین می‌توانند در مراکز تحقیقاتی از قبیل موسسه‌ی استاندارد، بنیاد مستضعفان و جانبازان، مرکز تحقیقات وزارت دفاع و سایر مراکز تحقیقاتی مشغول کار شوند.
وزارت بهداشت، وزارت فرهنگ و آموزش عالی، وزارت صنایع، سازمان تامین اجتماعی، بیمارستان‌های دولتی و خصوصی و … از سایر اماکنی هستند که مهندسین پزشکی می‌تواند در آنجا مشغول به کار شوند.
وضعیت نیاز کشور به این رشته در حال حاضر:
با توجه به توضیحات آورده شده و نوپا بودن این رشته در کشورمان به نظر می‌رسد تا سالیان متمادی امکان اشتغال برای فارغ‌التحصیلان این رشته میسر باشد. ولی باید به موارد گفته شده شرایط خاص جامعه و هماهنگ نبودن بخش مهندسی و بخش پزشکی را افزود. در نهایت می‌توان گفت برای ارتقای کیفی خدمات پزشکی، دستگاه‌هاـ نیاز به متخصصان این رشته روزافزون است.
در حال حاضر مسوولیت سفارش دستگاههای پزشکی بر عهده پزشکان است. متخصصانی که تنها نحوه‌ی استفاده از تجهیزات پزشکی را می‌دانند و هیچ اطلاعی از کیفیت فنی دستگاهها ندارند. از سوی دیگر چون در بیمارستان‌ها مسوولیت نگهداری و تعمیر تجهیزات پزشکی برعهده‌ی مهندس پزشکی نیست، بیمارستان‌های ما به گورستانی از دستگاههای پزشکی تبدیل شده‌اند، تجهیزاتی که به دلیل اِشکالات جزئی استفاده نمی‌شوند.
یکی از دانشجویان ما که برای کارآموزی به بیمارستان رفته بود، تعریف می‌کرد که یک یونیت (صندلی دندانپزشکی) را با وجود قیمت گران آن، فقط به خاطر این که سرپیچ لامپش خراب بود، کنار گذاشته بودند. البته تعویض یک قطعه یا تعمیر آن وظیفه مهندس پزشکی نیست. اما چون او به کلیّت دستگاه اشراف دارد، می‌تواند اشکال آن را تشخیص دهد. سپس تکنسین قطعه مورد نظر را تعویض یا تعمیر کند.
همچنین یک مهندس پزشکی می‌تواند یک دستگاه پزشکی را به درستی راه‌اندازی کرده و نحوه‌ی استفاده صحیح آن را به پرستاران یا دیگر کارکنان بیمارستان آموزش دهد. برای مثال بسیاری از دستگاههای پزشکی نیاز به یک زمین دارد ،(نقطه ای که پتانسیل آن صفر باشد).برای ساخت این زمین ابتدا نیاز به چاهی داریم که عمق آن امکان دارد ۲ متر، ۱۰ متر یا ۷۰ متر باشد تا از خطر برق گرفتگی جلوگیری شود. اما ما می‌بینیم که در بسیاری از بیمارستان‌ها، زمین دستگاه را به شوفاژ وصل می‌کنند، در حالی که این کار نه تنها غیرعلمی است بلکه خطرناک نیز می‌باشد. به همین خاطر در کشورهای پیشرفته هر بیمارستانی، یک دپارتمان مهندسی پزشکی دارد که در بخشهای مختلف بیمارستان فعالیت دارند.
برای مثال در اتاق عمل هنگامی که دکتر ارتوپد می‌خواهد پلاتین را در پای شکسته قرار دهد، ابتدا مهندس پزشک میزان گشتاوری که باید به پلاتین وارد شود اندازه‌گیری می‌کند تا از شکسته شدن پلاتین تحت فشارهای مختلف جلوگیری شود و سپس پزشک عمل جراحی را انجام می‌دهد. یا در کنار اتاق عمل یک کارگاه تراش وجود دارد و میله‌هایی را که در شکستگی‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند، برحسب شکل و اندازه عضو شکسته شده، می‌تراشند تا عضو شکسته پس از ترمیم کوتاه یا بلند نشود. حال این وظیفه‌ی یک مهندس پزشکی است که دستور ساخت یا تراشیدن میله‌ها را بدهد. و در نهایت یک مهندس پزشکی می‌تواند در مؤسسات و شرکت‌های خصوصی یا دولتی، در زمینه‌ی ساخت تجهیزات پزشکی فعالیت کند. برای مثال فارغ‌التحصیلان ما به راحتی می‌توانند دستگاه شنوایی سنجی را بسازند. دستگاهی که به وسیله‌ی آن باید تمامی کودکانی که می‌خواهند برای سال اول دبستان ثبت نام کنند، مورد سنجش شنوایی قرار گیرند. اما متاسفانه حتی بعضی از مراکز استان‌های ما چنین دستگاهی را ندارند.
این همه، بیانگر ضرورت حضور متخصصان مهندسی پزشکی در جامعه است.
پیش‌بینی وضعیت آینده‌ی این رشته در ایران: (نظر کارشناس)
با توجه به توضیحات گفته شده آینده‌ی این رشته در ایران از چشم‌انداز روشنی برخوردار است، به شرط هماهنگی بخش پزشکی و بخش مهندسی. ضرورت وجود مهندسان پزشکی در بیمارستان‌ها، خرید تجهیزات و … در صرفه‌جویی اقتصادی هم کاملاً احساس می‌شود. در نهایت می‌توان گفت که زمینه‌ی توسعه‌ی این رشته فراهم است و برای کار بیشتر فضای مناسبی دارد.
