وام بدون سپرده؛ نوعی وام است که برای دریافت آن، نیازی به سپرده‌گذاری در بانک نیست. برای درک بهتر این اصطلاح بانکی لازم است ابتدا تعریفی از واژه‌های وام و تسهیلات ارائه شود.
آنچه درباره وام بدون سپرده باید بدانیم.
در نظام بانکی، وام؛ به معنای وجه سودداری است که برای مدت زمان مشخصی، در قالب عمل قرض دادن بین وام‌دهنده و وام‌گیرنده رد و بدل می‌شود. در نظام بانکداری امپریالیستی در قبال این سیستم استقراضی، می‌بایست علاوه بر کل مبلغ وام، سودی از پیش تعیین شده نیز در پایان مهلت بازپرداخت، از سوی وام‌گیرنده به وام‌دهنده پرداخت شود. در نظام بانکداری کشور ایران که بر اساس قوانین شریعت اسلام تدوین شده است؛ آن سود از پیش تعیین‌شده، مصداق ربا است و دریافت آن حرام و با متخلفین از این قانون، برخورد شدید قانونی می‌شود؛ لذا این نوع از سیستم استقراضی اساسا منتفی است. آنچه که از اصطلاح وام در سیستم بانکداری اسلامی مد نظر است، صرفا وام قرض الحسنه است؛ یعنی قرض دادن پول در طی زمان مشخص، بدون تعیین مبلغ اضافی در انتهای زمان بازپرداخت. این سیستم استقراضی به موجب عقودی میان وام‌دهنده (بانک) و وام‌گیرنده انجام می‌شود. وام‌های قرض‌الحسنه با توجه به محدودیت منابع مالی؛ برای تحقق اهداف خاصی ارائه می‌شوند. بانک مرکزی سرفصل‌های مصرف وام قرض‌الحسنه را محدود به مواردی چون رفع مشکلات و مسائل مالی و حوائج ضروری اشخاص حقیقی، اشتغال و بهبود وضعیت بخش‌های کوچک اقتصادی تولیدی نموده است. بر این وام‌ها درصدی مختصر (اغلب ۴% یا کمتر) جهت کارمزد بر اقساط بازپرداخت وضع می‌شود. اعطای وام قرض‌الحسنه به اشخاص حقیقی به منظور رفع حوائج ضروری مانند هزینه‌های ازدواج و تهیه جهیزیه، هزینه‌های درمان، کمک هزینه تحصیلی، تعمیر یا تأمین مسکن صورت می‌پذیرد. در طرح وام بدون سپرده، وام‌دهنده (بانک) جهت تأمین منافع مالی خود، بعد از اتمام همه مراحل اداری، بخشی از مبلغ وام را (به صورت درصد)، نزد خود نگه می‌دارد و مابقی وام را به وام‌گیرنده واگذار می‌کند. بعد از ارائه توضیحات مربوط به مفهوم تسهیلات، توضیحات مبسوط درباره وام بدون سپرده ارائه می‌شود.
در مقابل واژه وام، اصطلاح دیگری نیز در سیستم بانکی مرسوم است که اغلب با وام خلط شده و گاه به یک معنا به کار می‌روند؛ این اصطلاح “تسهیلات” نام دارد. تسهیلات نسبت به وام مفهومی گسترده‌تر دارد. تسهیلات بانکی در واقع حاصل‌جمع سپرده‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت و سرمایه‌گذاری‌های بانک‌ها، حقوق صاحبان سهام و سایر بدهی‌هایی‌ست؛ تزریق و تجهیز وجوه نقد سرگردان جامعه؛ به مبادی هدفمند اقتصادی (مانند بخش تولید و اشتغال و از پیش تعریف‌شده، به وسیله تسهیلات انجام می‌شود. پس ارائه تسهیلات در راستای اهدافی از قبل تعیین شده صورت می‌گیرد. همانطور که از واژه تسهیلات برمی‌آید؛ این لغت به معنای آسان کردن است؛ و کاربردش در حمایت از بخش اقتصادی به این صورت است که برای مثال؛ با دریافت پول از دیگری به منظور اشتغال و به شرط داشتن سهمی از سود حاصل از کار، در واقع نوعی اعطای تسهیلات صورت گرفته؛ چون بدون آن پول اشتغال و سودی هم در کار نبود. ( مشارکت در سود حاصل از چنین عقد قراردادی، محل اختلاف مجتهدین و اقتصاددانان اسلامی است؛ اقتصاددانان اسلامی معتقدند سپرده‌های نزد بانک‌ها قانونا باید وارد مجاری تولیدی شوند و از طریق ایجاد رونق اقتصادی، بانک می‌تواند به سود خود برسد. اما اوضاع اقتصادی رو به وخامت جامعه و بررسی‌ها حاکی از آن است که بانک‌ها وارد معامله با افراد، صرافی‌ها و بازار سکه می‌شوند؛ اینها هیچکدام مصداق بخش تولید نیستند و بلکه حتی عملیاتی علیه بخش تولیدی است؛ لذا سودهای حاصل از این دست معاملات جهت تضمین بهره سپرده‌ها شرعا مصداق ربا و حرام است.
ذکر این نکته لازم است که گاه اصطلاحات دیگری چون وام، تأمین مالی و اعتبار برای تسهیلات بانکی به کار می‌رود و البته اصطلاح وام بانکی در سیستم بانکداری اسلامی فقط برای تسهیلات قرض‌الحسنه به کار می‌رود.
با این توضیحات روشن است که هر تسهیلاتی، وام نیست اما هر وامی، نوعی تسهیلات به شمار می‌رود.
گفته شد که اعطای تسهیلات با اهداف مشخص و از قبل تعیین شده‌ای صورت می‌پذیرد؛ اعطای وام قرض‌الحسنه به منظور رفع حوائج ضروری اشخاص حقیقی شامل؛ مخارج ازدواج و تهیه جهاز، هزینه‌های درمان، کمک هزینه تحصیل، تعمیر یا تأمین مسکن و کمک به ساخت مسکن در روستاها صورت می‌پذیرد؛ تسهیلات اعطایی به شرکت‌های تعاونی جهت اشتغال‌زایی صورت می‌پذیرد و همچنین به واحدهای تولیدی به منظور کمک در امر افزایش تولید یا راه‌اندازی کارگاه‌های تولیدی، تسهیلات پرداخت می‌شود. با این توضیحات در مفهوم تسهیلات، می‌توان گفت اعطای وام بدون سپرده، می‌تواند در قالب یکی از وام‌های تسهیلاتی باشد.
وام بدون سپرده چیست؟
حال که مفهوم واژگان وام و تسهیلات تشریح شد، می‌توان در مورد وام بدون سپرده نیز صحبت کرد. در نظام بانکداری به دلیل پیچیدگی حاکم بر سیستم بانکداری و ازآنجاکه وجوه سپرده نزد بانک‌ها نوعی بیت‌المال است، برای پرداخت انواع وام و تسهیلات؛ لازم است ضمانت‌های محکمی جهت بازپرداخت وجه وام از سوی وام‌گیرنده ارائه شود. در میان طرح‌های متنوعی که بانک‌ها جهت ارائه وام پیشنهاد می‌کنند؛ برخی طرح‌ها مبتنی بر ضمانت ضامن یا گذاردن سند است، برخی مبتنی بر خوش‌حسابی مشتری و برخی مبتنی بر وجه‌الضمان؛ در مورد گزینه آخر، این وجه‌الضمان به صورت سپرده‌گذاری در بانک وام‌دهنده صورت می‌گیرد؛ اصلا وظیفه اصلی بانک‌ها در وهله اول جذب سپرده و سپس هدایت این نقدینگی‌ها به بخش تولید است. با این حال طرح وام بدون سپرده، طرحی است که افراد را مکلف به تهیه وجه کلانی جهت سپرده‌گذاری نمی‌کنند؛ بلکه بانک در ازای مبلغ وام، جلوی بخشی از حساب را بسته و اجازه دسترسی به آن را به وام‌گیرنده نمی‌دهد. این کار در راستای تأمین منافع مالی بانک صورت می‌پذیرد؛ مابقی مبلغ وام به وام‌گیرنده پرداخت می‌شود. در طرح وام بدون سپرده که نوعی اعطای تسهیلات به شمار می‌رود و در قالب وام‌های مختلف ارائه می‌شود؛ نیازی به سپرده‌گذاری در بانک نیست، کافی است سایر شرایط دریافت وام از سوی وام‌گیرنده رعایت شود.
بانک‌های ارائه‌دهنده وام بدون سپرده، به‌عنوان یکی از مجریان اهداف کلان اقتصادی و به منظور ایجاد تسهیلات در امور جاری مردم، اقدام به پرداخت وام بدون سپرده می‌کنند. هیچ بانکی حاضر نیست بدون شناخت از افراد حقیقی یا حقوقی و بدون اینکه منافع مالی برای بانک و مشتریان بانک وجود داشته باشد، اقدام به پرداخت وجوه نقدی یا ارائه سایر تسهیلات به متقاضیان وام یا تسهیلات کند؛ تمامی تسهیلات بانکی در ازای اعتبار مالی افراد حقیقی و حقوقی عرضه می‌شود؛ با این حال طرح بانکی پرداخت وام بدون سپرده، با در نظر گرفتن شرایط خاص؛ اجرا می‌شود. در طرح وام بدون سپرده، وام‌گیرنده‌ای که وجهی برای سپرده‌گذاری ندارد، می‌تواند وام بدون سپرده بگیرد. ساز و کار وام بدون سپرده بدین صورت است که بخشی از وام در حسابی که وام‌گیرنده در بانک افتتاح می‌کند؛ باقی می‌ماند؛ و به اصطلاح جلوی آن مبلغ بسته می‌شود. چرا؟ چون این مقدار پول، در واقع نقش همان سپرده نداشته وام‌گیرنده است و همین مبلغ هست که اعتبار مالی فرد وام‌گیرنده به شمار می‌رود. در بانک‌های مختلف، شرایط دریافت وام بدون سپرده، متفاوت است؛ بسته به اینکه چه نوع وامی اعطا شود؛ مبلغ وام، مبلغی که به وام‌گیرنده داده می‌شود و مبلغی که نزد بانک باقی می‌ماند، متفاوت خواهد بود. همچنین در وام‌های تسهیلاتی (یعنی همه وام‌ها غیر از وام قرض‌الحسنه) سود بازپرداخت نیز متغیر است.
منبع: وام چی
► وام صندوق بازنشستگی
وام دانشجويی چيست و به چه كسانی تعلق می گیرد؟ ◄
