بیست سال است که از تولد اینترنت می گذرد و می توان زندگی بشر را به دو قسمت قبل و بعد از اینترنت تقسیم کرد.بسیاری بر این باورند که رشد اطلاعاتی انسان در این بیست سال معادل با عمر جهان است.گرچه این مطلب اغراق آمیز است،اما آنچه شاهد آنیم تولید سرسام آور اطلاعات در سطح جهان است.سهم کشور ما در تولید علم نسبت به سابق افزایش چشمگیری داشته است.اما در مقایسه با کشورهایی نظیر ترکیه و مصر با توجه به ضریب هوشی بالا و وجود نخبگان در کشور،سهم چندانی را به خود اختصاص نداده ایم.
سازماندهی اطلاعات،پردازش آنها،دسترسی سریع و آسان کاربران،صرفه جویی در هزینه ها و جلوگیری از اتلاف وقت و به طور خلاصه بهره وری بالا از دستاوردهای مهم رشته ی فناوری اطلاعات و به طور کلی تمامی گرایش های مربوط به علوم کامپیوتر است.
بشر در عصر ارتباطات توانسته است به وسیله ی فناوری اطلاعات بسیاری از کارهای نشدنی را ممکن سازد.کار تجربی در کنار تحصیلات آکادمیک دانشگاهی،بخش مهمی از موفقیت شما را در رشته ی پرطرفدار آی تی فراهم می سازد.
این رشته به مطالعه، طراحی، توسعه، پیاده‌سازی، پشتیبانی یا مدیریت سیستم‌های اطلاعاتی مبتنی بر رایانه، خصوصا برنامه‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزار رایانه می‌پردازد. به طور کوتاه، فناوری اطلاعات با مسائلی مانند استفاده از رایانه‌های الکترونیکی و نرم‌افزار سروکار دارد تا تبدیل، ذخیره، حفاظت، پردازش، انتقال و بازیابی اطلاعات به شکلی مطمئن و امن انجام پذیرد.
اخیرا تغییر اندکی در این عبارت داده می‌شود تا این اصطلاح به طور روشن دایره ارتباطات مخابراتی را نیز شامل گردد. بنابراین عده‌ای بیشتر مایلند تا عبارت «فناوری اطلاعات و ارتباطات» را به کار برند.
دكتر پدرام مدير گروه مهندسي فناوري اطلاعات دانشگاه صنعتي اميركبير نيز درمعرفي اين رشته
مي گويد :« IT استفاده بهينه از اطلاعات براي كاربردهاي مختلف است يعني متخصص اين رشته بايد بتواند اطلاعات را جمع آوري ، دسته بندي و پردازش كرده و به موقع از آن استفاده نمايد . ازهمين رو كارشناس اين رشته بايد مباني كامپيوتر را بلد باشد . به عبارت ديگر، هسته اصلي اين رشته همان هسته اصلي مهندسي كامپيوتر است منتها چون يكي از توانمندي هاي اصلي كارشناسي اين رشته بهره وري به موقع و صحيح از اطلاعات است ، دانشجوي IT بايد داراي اطلاعات جنبي در زمينه هاي مختلف باشد .
براي مثال ، فردي كه مي خواهد ازاين تكنولوژي درتجارت الكترونيكي استفاده كند بايد مديريت بداند يا فردي كه مي خواهد از IT در آموزش از راه دور بهره ببرد ، بايد با روش هاي آموزش آشنا باشند . »
فناوری اطلاعات بسیار از علم رایانه وسیع‌تر (و مبهم تر) است. این اصطلاح در دهه ۱۹۹۰ جایگزین اصطلاحات پردازش داده‌ها و سیستم‌های اطلاعات مدیریت شد که در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۶۰ بسیار رایج بودند. فناوری اطلاعات معمولاً به تولید و پردازش و نگهداری و توزیع اطلاعات در موسسات بزرگ اشاره دارد.
دانش فناوری اطلاعات و رایانه با هم فرق می‌کنند، البته در موارد زیادی با هم اشتراک دارند. اگر علم رایانه را مشابه مهندسی مکانیک بگیریم، فناوری اطلاعات مشابه صنعت حمل و نقل است. در صنعت حمل و نقل، خودرو و راه‌آهن و هواپیما و کشتی داریم. همه این‌ها را مهندسان مکانیک طرح می‌کنند. در عین حال در صنعت حمل و نقل مسائل مربوط به مدیریت ناوگان و مدیریت ترافیک و تعیین استراتژی حمل و نقل در سطح شرکت و شهر و کشور مطرح است که ربط مستقیمی به مهندسی مکانیک ندارد اما فناوری اطلاعات و ارتباطات (آی‌سی‌تی) مهمترین مقوله در این زمینه‌است.
فناوری اطلاعات متشکل از چهار عنصر اساسی (انسان، ساز و کار، ابزار، ساختار) است، به طوری که در این فناوری، اطلاعات از طریق زنجیره ارزشی که از بهم پیوستن این عناصر ایجاد می‌شود جریان یافته و پیوسته تعالی و تکامل سازمان را فراراه خود قرار میدهد:
• انسان: منابع انسانی، مفاهیم و اندیشه، نوآوری
• ساز و کار: قوانین، مقررات و روشها، سازوکارهای بهبود و رشد، سازوکارهای ارزش گذاری و مالی
• ابزار: نرم‌افزار، سخت‌افزار، شبکه و ارتباطات
• ساختار: سازمانی، فراسازمانی مرتبط، جهانی
امروزه معنای اصطلاح «فناوری اطلاعات» بسیار وسیع شده‌است و بسیاری از جنبه‌های محاسباتی و فناوری را دربر می‌گیرد و نسبت به قبل شناخت این اصطلاح آسان‌تر شده‌است. چتر فناوری اطلاعات تقریباً بزرگ است و بسیاری از زمینه‌ها را پوشش میدهد. متخصصین فناوری اطلاعات وظایف متنوعی دارد، از نصب برنامه‌های کاربردی تا طراحی شبکه‌های پیچیده رایانه‌ای و پایگاه داده‌های اطلاعاتی. چندی از زمینه‌های فعالیت متخصصین فناوری اطلاعات می‌تواند موارد زیر باشند: فناوری اطلاعات و علوم کتابداری و اطلاع رسانی ارتباط تنگاتنگی با هم دارند.
• مدیریت اطلاعات
• پیاده‌سازی شبکه‌های رایانه‌ای
• مهندسی رایانه
• طراحی سیستم‌های پایگاه داده
• مدیریت سیستم‌های اطلاعاتی
• سیستم‌های اطلاعاتی مدیریت
• مدیریت سیستم‌ها
در ایران متولی اصلی فناوری اطلاعات و ارتباطات را وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات میدانند .
در ایران همیشه بحث بر سر متولی اصلی فناوری اطلاعات وجود داشت تا با تغییر نام وزارت پست و تلگراف و تلفن در سال 1382 به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و مهمتر از آن ایجاد معاونت فناوری اطلاعات وزارت ارتباطات، خود را متولی اصلی فناوری اطلاعات در کشور مطرح ساخت. از این سال به بعد توسعه همه جانبه‌ای در این وزارتخانه صورت گرفت تا شرکتها و مراکز متعددی زیر مجموعه آن تشکل یافتند و هر یک از آنها با توانمندیها و فعالیتهای بسیار، تحولات فراوانی را شکل داده و باعث گسترش وضع ارتباطی کشور در بخش‌های پست و مخابرات شدند.معاونت فناوری اطلاعات به منظور تدوین راهبردها، سیاستها، برنامه‌های بلند مدت و اهداف کیفی و کمی بخش توسعه فناوری اطلاعات و ارائه آن به شورای عالی فناوری اطلاعات معاونتی تحت عنوان معاونت فناوری اطلاعات در ساختار سازمانی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در نظر گرفته شد. و کم کم سازمانهایی مثل سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات زیرساخت نیز در این رابطه شکل گرفتند .
صنعت آی تی حدود پنج سال پیش مورد توجه مسئولان ایرانی قرار گرفت و اندك اندك شركتهای خصوصی نیز در كنار بخش دولتی فعالیتهایی را آغاز كردند. اما حضور قدرتمند دولت در صنعت آی تی با برخورد گرم كارشناسان مستقل روبرو نشد.
آنها اعتقاد داشتند آی تی دولتی از بروز خلاقیتها جلوگیری میكند و از همین رو بار دیگر تئوریهای سه گانه جامعه درگیر در فناوری اطلاعات را در میدان منازعه مرور كردند، بر اساس این تئوریها جامعه اطلاعاتی از جامعه كاربران، جامعه تأمین كننده و جامعه صنعتی تشكیل شده است.
دكتر حسین افخمی، عضو هیأت علمی گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی در این باره میگوید: « تكنولوژی اطلاعات معاصر با اقتصاد و دانش گره خورده است. ما از یك اقتصاد سنتی بهرهمندیم و 90 درصد درآمدهای ما را نفت تأمین میكند. بنابراین با این اقتصاد نمیتوان تكنولوژی اطلاعات را در اختیار بخش خصوصی قرار داد. اگر چه تكنولوژی اطلاعات هزینه ها را كاهش میدهد ولی چون تمام نگاهها به جیب دولت است، كسی جرأت نمیكند در این راه سرمایه گذاری كند».
مشکلات:
دکتر علی اکبر جلالی، رییس پژوهشکده الکترونیک دانشگاه علم و صنعت در این زمینه می گوید: رشته IT در سایر کشورهای جهان با مفاد مختلفی ارایه می شود که بر اساس نیازهای آن جامعه طراحی شده است. اما در ایران IT معمولا بر اساس پارامترهایی چون قابلیت های دانشکده، دانش استاد، تعداد اعضای هیات علمی و غیره به دانشجویان ارایه می شود. این مسئله سبب می شود محتوای رشته IT از دانشگاهی به دانشگاه دیگر تفاوت داشته باشد.
به گفته وی نبود استادان حرفه ای، متخصص و باتجربه از جمله ضعف های آموزشی در این رشته محسوب می شود، زیرا با توجه به میان رشته ای بودن IT، تعداد استادانی که به طور مستقیم در این رشته تحصیل کرده باشند بسیار انگشت شمار است. در این میان تعجیل دانشگاه ها برای راه اندازی این رشته نیز خود باعث تشدید این مشکل می شود، زیرا اغلب مشاهده شده برخی دانشگاه ها که در مناطق دوردست و محروم قرار دارند، در حالی که حتی نمی توانند به خوبی رشته های قدیمی و جاافتاده در این حوزه را ارایه دهند، تدریس رشته IT به دانشجویان را آغاز می کنند.
فقدان منابع آموزشی مناسب
شاید رشته فناوری اطلاعات را بتوان از جمله معدود رشته هایی دانست که به علت فقدان منابع درسی و آموزشی مناسب به شدت در فقر به سر می برد. این رشته در حالی در دانشگاه های کشور تدریس می شود که کتب درسی ارایه شده فاصله بسیار زیادی با مراجع روز دنیا دارند.
کارشناسان معتقدند هرچند پویایی این رشته می تواند مانعی جهت تولید سریع منابع مناسب در حوزه مذکور باشد، اما باید در نظر گرفت که عمر آموزشی کتب رشته فناوری اطلاعات نیز بسیار کوتاه است، زیرا دانش روز دنیا در زمینه IT به سرعت در حال تغییر و تکامل است.
بررسی مفاهیم درسی رشته فناوری اطلاعات نشان میدهد بیشترین مفاد دروس اصلی این رشته با نرم‌افزار مشترک است، اما تحت عناوین دیگری ارایه می‌شوند.
یکی از استادان IT دانشگاه تهران در این زمینه میگوید: در رشته فناوری اطلاعات هنوز دیدگاه سنتی ضرورت وجود درس ریاضی در کلیه رشته‌های مهندسی دیده می‌شود و واحدهای قابل توجهی در این حوزه به درس ریاضیات اختصاص یافته است. در حالی که جای واحدهایی که واقعا مورد نیازند خالی است به گفته وی، در حالی که سخت‌افزار نقش کلیدی و مهمی را در فناوری اطلاعات به‌خود اختصاص میدهد، تنها 15 واحد از مجموع 61 واحد درسی در دوره کارشناسی به موضوع سخت‌افزار اختصاص یافته است. وی معتقد است مجموع دروس ارایه شده در این رشته بیشتر از نرم‌افزار و الکترونیک سرچشمه گرفته است و این قضیه موجب شده تا سطح دانش متقاضیان این رشته وسیع، ولی عمق آن مختصر و کوتاه باشد. البته عدم انطباق میان مفاهیم درس‌های پیش‌نیاز نیز از جمله مواردی است که معمولا دانشجویان را با مشکل مواجه می‌سازد. به‌عنوان نمونه در فیزیک(1) دوره کارشناسی به مباحث مکانیک پرداخته می‌شود، در حالی که فیزیک(2) مباحث الکتریسیته را تحت بررسی قرار میدهد. این دو مقوله با وجود اینکه از یک موضوع یعنی فیزیک سرچشمه می‌گیرند، اما سنخیت چندانی با یکدیگر ندارند. عدم انطباق محتوای درسی با نیازهای دانشجویان این رشته باعث می‌شود تا دانش‌آموختگان پس از فارغ‌التحصیلی برای جذب در بازار کار به کسب مهارت‌های جدید نیاز پیدا کنند.
حال برای اینکه مفهوم نرم‌افزار و فناوری اطلاعات شفاف‌تر شود، به بررسی تفاوت‌های این دو با یکدیگر می‌پردازیم.
تفاوت رشته نرم‌افزاری با فناوری اطلاعات
به‌طور کلی ارتباط میان فناوری اطلاعات و نرم‌افزار مانند رابطه پزشک متخصص و دکتر داروساز است، به این مفهوم که پزشک صرفا به تجویز دارو و داروساز به ساخت دارو می‌پردازد.
کوپایی، استاد دانشگاه علمی–کاربردی در مورد تفاوت‌های میان نرم‌افزار و فناوری اطلاعات میگوید: مهندسی نرم‌افزار به‌صورت ریشه‌ای و بنیادین ضمن استفاده از پایه ریاضی و با عمق قابل توجه موضوعات را مورد توجه قرار میدهد، در حالی که مهندسی فناوری اطلاعات بیشتر جنبه‌های تکنولوژیک و کاربردی نرم‌افزار را بررسی می‌کند.
وی می‌افزاید: مهندس نرم‌افزار به ارایه راه‌حل برای حل مسایل پیچیده سازمانی می‌پردازد، در حالی که مهندس IT پیاده‌سازی راه‌حل‌ها با استفاده از تکنیک را بر عهده می‌گیرد.
توصیه به علاقه‌مندان رشته IT
بد نیست توصیه‌ای نیز به افرادی داشته باشیم که مایلند در این رشته به تحصیل بپردازند. کارشناسان معتقدند با توجه به وضعیت کنونی رشته IT در کشور، بهتر است افرادی به تحصیل در این علم بپردازند که می‌خواهند بلافاصله پس از اتمام تحصیلات وارد بازار کار شوند، یعنی به عبارت دیگر تصمیم به ادامه تحصیل در سطوح بالاتر را ندارند.
لذا چنانچه فردی می‌خواهد به تحصیل در سطوح ارشد و دکترا در زمینه IT بپردازد، بهتر است ابتدا با مهندسی کامپیوتر (نرم‌افزار) به تقویت پایه علمی خود اقدام کند و سپس در مقاطع بعدی به رشته فناوری اطلاعات بپردازد، زیرا فراگیری رشته IT با پایه نرم‌افزار می‌تواند زمینه‌های یادگیری بهتر این رشته را ایجاد کند.
