گزارش ویژه/ ارز یک ,دو ,سه نرخی !

"اعتقاد ما اين است كه بانك مركزي در حال حاضر تنها با يك نرخ ، ارز عرضه مي‌كند."₁ این را آقای بهمنی رئیس بانک مرکزی گفته. البته این بخشی از ماجراست. برخی با استناد به تفاوت قیمت بازار آزاد و نرخ ارز دولتی معتقدند ارز در کشورمان دونرخی است.بعضی ها هم می گویند ارز سه نرخی است یا دست کم سه نرخی می شود!

به گزارش بانکی دات آی آر، بحث به همین جا ختم نمی شود به این جمله توجه کنید:" متاسفانه ما نظام ارزی نداریم. در سی سال گذشته هم هر کس گفته که ما نظام ارزی داشته ایم بیاید استدلال کند. من معتقدم ما به هیچ وجه نتوانستیم بازار ارز ایجاد کنیم. بازار ارز به این مفهوم که تعداد عرضه کنندگان و تقاضاکنندگان بسیار زیاد باشد و عوامل ذره ای در طرف عرضه و تقاضا حضور داشته باشد و نرخ از درون بازار تعیین شود. ما هیچگاه این وضعیت را نداشتیم. "₂

این را دکتر عباس شاکری استاد دانشگاه و کارشناس گفته که البته برای آن دلایلی هم ذکر می کند.

اما آنچه مسلم است اهل بازار و تجار در حال حاضر نظام دو نرخی برای بازار قائل اند و از آن بهر ه ها برده اند.

برخی تجار زرنگ!! خیلی کالا ها از جمله خودرو های لوکس و خودروهای آنچنانی را با قیمت ارز دولتی وارد می کنند و با نرخ آزاد می فروشند و این وسط بی زحمت و تلاش چند میلیونی کاسب می شوند.

یک حقیقت تلخ

سیستم چند نرخی ارز پدیده‌ای نیست که منحصر به اقتصاد ایران باشد. در بسیاری از کشورهای مختلف جهان، پدیدار شدن بازارهای موازی ارز و استفاده از نظام دوگانه و یا چندگانه‌ی نرخ ارز، به عنوان یک استراتژی برای مقابله با بحران‌ تراز پرداخت‌ها و یا اجرای سیاست‌های حمایتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بهره‌گیری از این استراتژی غالباً ناشی از وجود ضعف و مشکلات فراوان در ساختار اقتصادی و تراز پرداخت‌های‌ خارجی است. بازارهای ارز موازی در کشورهای در حال‌ توسعه معمولاً به علت کنترل معاملات ارزی و معاملات‌ مربوط به حساب سرمایه به وجود می‌آید.

از سوی دیگر قاچاق و فعالیت‌های‌ غیرقانونی از عوامل دیگر رشد بازار موازی هستند.

پیامدهای بازار چند نرخی

درحال حاضر نظام چند نرخی:

1. شکل گیری نهاد های غیر رسمی و غیرقانونی برای مقابله باسیاست های ارزی حاکم

3. افزایش تقاضا برای واردات برای بهره مندی از ارز ارزان

2. جریان یافتن بخش زیادی از ارزهای دولتی در مسیر غیر قانونی

3. ایجاد فاصله بین قیمت نسبی کالاهای داخلی و قیمت نسبی کالا ها در عرصه بین المللی که به تخصیص نا کارآمد منابع و در نهایت کاهش بهره وری می انجامد.

استفاده از توان و نوآوری های جامعه برای بهره مند شدن از مزایای ارز چند نرخی به جای ابتکار و تولید

را به دنبال داشته است.

چنین عواملی در کل جهان باعث شده کشور ها به سوی ارز تک نرخی گام بردارند.

دقیقا به همین دلیل است که محمد نهاوندیان عضو شورای پول و اعتبار نسبت به رواج ارز چند نرخی در بازار هشدار داده و گفته است: قانون برنامه پنجم به صراحت تکلیف کرده که باید نرخ ارز در قالب نظام شناور مدیریت شود؛ بنابراین این قانون از سوی همه لازم‌الاجرا است.₃

راهکارهای برگرداندن نظام تک نرخی ارز

1. باید نظام ارزی ایجاد کنیم. عده ای گفته اند ارز را تک نرخی کردیم و نظام ارزی ایجاد کردیم؛ اینطور نبوده است. ما یک نرخی را تعیین کردیم که گمان می کنم آن موقع هفتصد و هفتاد یا هشتصد تومان بود. اما بازار ارز ایجاد نکرده بودیم؛ چون تنها منبع عرضه ارز، درآمد نفت است.

2. لذا در همان سال از ناحیه فروش نرفتن ارزهای بودجه، ذخایر بانک مرکزی افزایش پیدا کرد و نقدینگی از همان منبع سیلان پیدا کرد.

3. ما هیچ راهی نداریم جز آنکه تورم و نقدینگی را مهار کنیم که طبیعتا در این میان فساد هم باید مهار شود و تنوع صادراتی ایجاد کنیم. تا این کار را نکنیم همین وضعیت قابل تکرار است.

شهرزاد کیافر

........................................

1. مصاحبه رئیس کل بانک مرکزی با خبرگزاری ها

2. مصاحبه فرارو با دکتر عباس شاکری استاد دانشگاه و کارشناس، 21 تیرماه91

3. مصاحبه با محمد نهاوندیان عضو شورای پول و اعتبار، خبرگزاری مهر، 14 تیر ماه91